तुम्ही झालात करोडपती

पाच वर्षापुर्वी फ़ेसबुक ब्लॉग या सोशल मीडियात, मी काही तरूण मित्रांच्या आग्रहामुळे आलो. तेव्हा हे माध्यम इतके प्रभावी आहे असे वाटलेले नव्हते. नव्या पिढीच्या गंमती म्हणूनच मी याकडे त्रयस्थपणे बघत होतो. चार दशकाहून अधिक काळ पत्रकारिता करताना बहुतांश मुख्य प्रवाहातील वर्तमानपत्रे व नंतरच्या उपग्रहवाहिन्या यांच्यातून तसा बहिष्कृत असलेला मी एक पत्रकार. तथाकथित पुरोगामीत्व किंवा त्यातली टोळीबाजी यामुळे बहिष्कृत राहिलो. कारण त्यांच्या अजेंडानुसार चालणार्‍या पत्रकारितेच्या पठडीत मी बसू शकत नव्हतो. पण ज्याची चार दशकाहून अधिक काळ पर्वा केली नाही, त्याविषयी आता दु:ख करण्याचे काही कारण नव्हते. अशा वेळी मुरलीधर शिंगोटे यांच्या आग्रहाखातर ‘पुण्यनगरी’ दैनिकात दैनंदिन स्तंभलेखन सुरू केले आणि प्रथमच मुंबईबाहेर दुरच्या ग्रामीण जिल्हा पातळीवर माझे लिखाण पोहोचू लागले. त्यातून माझी ओळख नव्याने आकार घेऊ लागली. पण ‘पुण्यनगरी’ तथाकथित उच्चभ्रू पत्रकारितेच्या बाहेरचे दैनिक होते आणि त्याचा कोणी उच्चभ्रू वाचक असेल, असे मलाही माहिती नव्हते. पण तसे वाचक होते आणि त्यापैकीच तिघा तरूणांनी मला सतत पाठपुरावा करून सोशल मीडियात आणले. आयुष्यभर शाईच्या लेखणीने लिहीण्याचा हट्ट केलेल्या मला बॉलपेनही आवडत नव्हते, तर संगणकावर टाईप करण्याची गोष्ट सोडूनच द्या. ईमेलपुरता मी लॅपटॉप वापरत होतो. इंजिनीयरींगच्या या मुलांनी चिकाटीने मला मराठी टायपिंगमध्ये ओढले आणि माझ्या नकळत मला त्यातून सोशल मीडियात आणले. त्यांनीच फ़ेसबुक व ब्लॉग सुरू करून दिला आणि काही महिन्यात मी स्वतंत्रपणे नियमित ब्लॉग लिहू लागलो. आधी इतरत्रचे लेख टाईप करू लागलो आणि तेच ‘उलटतपासणी’ या ब्लॉगवर टाकत होतो. पण ऑगस्ट २०१३ नंतर ‘जागता पहारा’ हा ब्लॉग नित्यनेमाने लिहीणे सुरू केले. आता त्याला पाच वर्ष झाली आहेत. कुठवर आलो तिथून? एक कोटी हिटस?

नव्या युगातील माध्यमाची ही खासियत आहे, इथे आपल्याला जे मांडायचे आहे, त्यासाठी कुठले बंधन नाही. कुठल्या भांडवलाची वा यंत्रणेची गरज नाही. मालकाची गुलामगिरी नाही, की वितरण मार्केटींगची अगतिकता नाही. फ़ेसबुक व ब्लॉग या माध्यमातून तुम्ही प्रस्थापित भांडवली गुंतवणूकीच्या मक्तेदार माध्यमांना खुले आव्हान देऊ शकता. त्यांना पर्याय देऊ शकता. पत्रकारितेची वा अभिव्यक्तीची गळचेपी असल्या कांगाव्याची गरज नाही. भारतात आता कोट्यवधी स्मार्टफ़ोन आणि त्याहून अधिक संगणक व इंटरनेट उपभोक्ता झालेले आहेत. त्यांना आवडणारे वा पटणारे किंवा त्यांच्या बुद्धीला पचणारे, चालना देणारे लिहू शकत असाल, तर त्यात कोणीही अडथळा आणू शकत नाही. वाचक आणि लेखक यांच्यात कोणी भिंत उभी करू शकत नाही. ‘जागता पहारा’ने मला हा साक्षात्कार घडवला आहे. कारण या पाच वर्षात या ब्लॉगने तब्बल एक कोटी हिटसचा पल्ला पार केला आहे. याचा आरंभ किरकोळच होता. त्याची जाहिरात करून घ्यायला पैसे नव्हते की लेखकांचा ताफ़ाही जमवण्याची माझी कुवत नव्हती. त्यामुळेच एकहाती ब्लॉग चालवणे अपरिहार्य होते. आपल्यापाशी प्रयत्न, लेखणी व बुद्धी यापलिकडे कसलेली भांडवल वा साधने नाहीत, याचे भान ठेवून मी कामाला लागलेलो होतो. आज पाच वर्षांनी त्याचे समाधान वाटते. कारण नुसत्या ब्लॉगवर दिसणार्‍या हिटसचा आकडा महत्वाचा नाही, तर त्याच ब्लॉगला शेअर करणारे, कॉपीपेस्ट करून माझे लिखाण लाखो लोकांपर्यंत पोहोचवणारे हजारो चहाते वाचक तयार झाले आहेत. त्यासमोर ब्लॉगवर दाखवला जाणारा हिट्सचा आकडा खुपच नगण्य आहे. हिमनगाचे टोक असा तो आकडा आहे. जेव्हा कुठेही जाहिर कार्यक्रमाला किंवा व्याख्यानाच्या निमीत्ताने जातो, तिथे ब्लॉग वाचणार्‍यांची होणारी गर्दी वा मिळणारे प्रेम, या आकड्यापेक्षाही मोठी गोष्ट आहे.

या माध्यमात वा तांत्रिक क्षेत्रात काम करणार्‍यांच्या मते किमान तीनचार हजार व्हाट्सअप ग्रुपवर माझे लेख प्रतिदिन कॉपीपेस्ट होतात. काही तालुका जिल्हापत्रे माझे लेख परस्पर छापून टाकतात. फ़क्त महाराष्ट्रात भारतातच नव्हेतर जगभर माझा ब्लॉग वाचला जातो. त्यांच्याही प्रतिक्रीया ईमेल वा अन्य मार्गाने येत असतात. खेरीज समाजातील अनेक मान्यवर नामांकित लोकांच्या प्रतिक्रीया हिंमत वाढवणार्‍या असतात. त्यांची नावे इथे देणे मला योग्य वाटत नाही. कारण त्यांनी व्यक्तीगत रुपाने पाठ थोपटली आहे किंवा प्रोत्साहन दिलेले आहे. ते जाहिरात करण्यासाठी नाही. तर त्यांनाही माझ्या ब्लॉगवरील लेखातून काहीतरी उपयुक्त मिळाले असेल. त्यांचे कौतुक अभिमानास्पद आहे. या ब्लॉगची वाटचालही सांगण्यासारखी आहे. एक कोटी हा आकडा नजरेत भरणारा आहे. पण तिथेपर्यंत पोहोचताना पाच वर्षे लागलेली आहेत. त्यापैकी ६० लाख हिटस अवघ्या शेवटच्या सोळा महिन्यातल्या आहेत. म्हणजेच ४० लाखाचा आकडा आधीच्या ४४ महिन्यातला आहे. सरासरी एक लाख दर महिना असा तो आकडा पडतो. पण तोही फ़सवा आहे. पहिल्या वर्षभरात दरमहा वीसतीस हजारही हिटस मिळत नव्हत्या किंवा रोजचा आकडाही हजाराच्या मागेपुढे असायचा. एका महिन्यात एक लाख हिट्स मिळवण्यातच दोन वर्षे निघून गेली होती आणि पुढे हळुहळू त्याला वेग येत गेला. दरमहा दोन लाखाचा पल्ला गाठण्यासाठीही आणखी दिड वर्षाचा कालावधी लोटला. पावणे चार वर्षे होत असताना अचानक एका लेखाने थेट तीन लाखाचा पल्ला गाठून देण्याइतकी झेप घेतली, त्यातून मला व्हायरल होणे म्हणजे काय, त्याचा साक्षात्कार घडला. ‘मच्छीका पानी’ अशा शीर्षकाचा तो लेख होता आणि तिथून ब्लॉगला जी चालना व गती मिळाली, ती थांबायला वा घटायला तयार नाही. तो महिना होता मे २०१७.

या पाच वर्षात ब्लॉगवर आता चोविसशे लेख लिहून झाले आहेत आणि त्याचे श्रेय त्याचे अगत्याने वाचन करणार्‍यांना आहे. पण ब्लॉगची गंमतही इथे सांगायला हवी. वर्तमानपत्रासाठी लिहीलेला लेख त्या दिवसापुरता असतो आणि साठवणार्‍यांच्या पलिकडे बाकीच्या लोकांसाठी तो रद्दी होऊन जाते. पण ब्लॉगवरला लेख दिर्घकालीन असतो. कारण तो तिथेच रहातो आणि चिकित्सक शोध घेणार्‍या वाचकांच्या प्रतिक्रीया नंतर कधीही येऊ शकतात. आणखी एक गंमत अशी, की ‘जागता पहारा’वरला सर्वाधिक वाचला गेलेला लेख मुळातच सोळा महिने शिळा होता. म्हणजे त्याचे असे झाले, की मालेगाव स्फ़ोटातील आरोपी कर्नल पुरोहित यांना जामिन मिळाल्याची बातमी आली आणि विवेक साप्ताहिकासाठी लिहीलेला सोळा महिने जुना लेख आठवला. अश्विनी मयेकरने मला त्या़चे स्मरण करून दिले आणि तो ब्लॉगवर प्रकाशित न केलेला लेख मी त्याच दिवशी संध्याकाळी टाकला. पण त्याची खासियत अशी होती, की सोळा महिन्यापुर्वीच मी लिहीलेले मुद्दे मान्य करून पुरोहितांना जामिन मिळाला होता. आजही तोच सर्वाधिक वाचला गेलेला लेख आहे. पत्रकारितेत विषय शिळा जुना होतो. पण त्यात मांडलेले मुद्दे अभेद्य व नेमके असतील, तर विषय शिळा होण्याचा संबंध येत नाही. याची ही नवी जाणिव ब्लॉग लेखनातून मिळाली. तुमच्या लिखाणात आशय व विषय असेल, तर आजच्या युगात अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य कुणाचे लाचार राहू शकत नाही. त्या़ची कोणी गळचेपी करू शकत नाही, याचा हा जीताजागता पुरावा आहे. अर्थात ज्यांना स्वातंत्र्य व अधिकार हक्क कुबड्या वाटतात, त्यांना स्वातंत्र्याचे पाय किती भक्कम व मजबूत असतात, त्याची जाणिव कधीच होऊ शकत नाही. या यशाचे खरे मानकरी तुम्ही सगळे माझे मित्र चहाते व जीवलग वाचक आहात. मी फ़क्त लिहीले. ते वाचण्यासाठी ब्लॉगवर येऊन आकडा तुम्हीच फ़ुगवत नेला आहे. अन्य माध्यमातून व्हायरल कॉपीपेस्ट शेअर करून इतका पल्ला तुम्हीच तर गाठला आहे. अभिनंदन मित्रांनो!