ब्रह्म सत्य, जगन मिथ्या

मागल्या जुन महिन्यातल्या बंगलो्र येथील विरोधी कुंभमेळ्याने पुरोगामी पत्रकारितेला जी पालवी फ़ुटलेली होती, तिच्या नरडीला अखिलेश आणि मायावतींनी नख लावले आहे. अर्थात तसेच काही होणार याची मला पहिल्या दिवसापासून खात्री होती आणि मी त्यावर काही लेखही लिहून झाले आहेत. कुमारस्वामींच्या शपथविधी मंचावर मायावती व सोनिया गांधींनी कपाळाला कपाळ लावून जे अभिवादन केले, त्याने अनेक विश्लेषकांची डोकी कमालीची फ़िरलेली होती. त्यांना दहाबारा महिन्यांनी दिल्लीच्या राष्ट्रपती भवनात होणार्‍या शपथविधीची दृष्येही बंगलोरच्या घटनाक्रमात दिसू लागली होती. पण ह्या पुरोगामी शंकराचार्यांना ‘ब्रह्म सत्य आणि जग मिथ्या’ म्हणजे माया हा सिद्धांत कार्ल मार्क्सने कथन केलेला नसल्याने, ठाऊक नसावा. अन्यथा त्यांनी सोनिया किंवा ‘माया’ वास्तव मानून आपली बुद्धी गहाण टाकली नसती. सनातन धर्माचा मोठा सिद्धांत हा डोळ्यांना दिसणार्‍या वास्तवाला माया म्हणून भ्रम ठरवतो आणि ब्रह्म म्हणजे जे दिसत नाही, तरीही आहे असा आग्रह धरला जातो, तमाम पुरोगामी नेमके त्याच सिद्धांताला धरून चालत असतील, तर त्यांना सनातनी पुरोगामी म्हणण्याला पर्याय उरत नाही. त्याचीच प्रचिती त्यांना मनुवादाच्या कट्टर विरोधक मायावतींनी आणून दिली आहे. नरेंद्र मोदींना दिल्लीच्या सत्तेतून पदभ्रष्ट करण्यासाठी त्यांना उत्तरप्रदेश हा सर्वात मोठ्या राज्यातून पराभूत करायला हवे आणि तिथे प्रमुख विरोधक कॉग्रेस नसून सपा बसपा आहेत. त्यांचे नेते अखिलेश व मायावती आहेत. ही मायाही मायावतींचीच आहे. बंगलोरच्या मंचावर दिसले त्यात ब्रह्म शोधणार्‍यांना आता उत्तरप्रदेशातली माया अनुभवण्याची वेळ आलेली आहे. कारण त्या ८० जागांच्या राज्यात भाजपाला पराभूत करण्यासाठी सगळ्या पक्षांनी एकजुट करण्याचा पट मायावतींनी साफ़ उधळून लावला आहे. ती माया नव्हेतर वास्तव असल्याचा तो साक्षात्कार आहे.

कर्नाटकात निवडणूकपुर्व प्रचारात राहुल गांधी अख्खा वेळ कुमारस्वामींच्या पक्षाला भाजपाची बी टीम म्हणत होते आणि भाजपाने बहूमत हुकल्यावर त्याच बी टीमला कॉग्रेसने मुख्यमंत्रीपद देऊन टाकले. त्यामुळे आता उत्तरप्रदेशातही हळुहळू अखिलेश मायावती यांच्यावर भाजपाची बी टीम असा आरोप झाल्यास नवल नाही. मुळातच अशी टांग कॉग्रेसला मारता यावी, म्हणून मायावतींनी मध्यप्रदेश राजस्थानात कॉग्रेसशी आघाडीचा प्रस्ताव दिलेला होता. ३०-४० जागा मागितलेल्या होत्या, त्या कॉग्रेसनेही नाकाराव्यात, हीच मायावतींची अपेक्षा होती. कारण त्यांना उत्तरप्रदेशात कॉग्रेससोबत आघाडी मोडायला कारणच हवे होते. आता त्याचीच प्रचिती आलेली आहे. कॉग्रेसला तिथे आपल्याशी बोलणी होतील ही अपेक्षा होती आणि आशाळभूतपणे कॉग्रेसनेते सपा-बसपाचे आमंत्रण येण्याची प्रतिक्षा करीत बसलेले होते. पण त्यांना तिथेच ठेवून अखिलेश मायावतींनी आपले जागावाटप उरकून घेतलेले आहे. सोनिया व राहुल यांचे मतदारसंघ सोडून बाकीचा हिशोब पुर्ण झाला आहे. मग कॉग्रेसला जाग आलेली आहे. राहुल कायम पित्याची व आजीची आठवण सांगत असतात. पण त्यांना त्यापेक्षाही दुय्यम डावपेच खेळलेल्या आईचेही अनुकरण करता आलेले नाही. जन्मजात अरेरावी व गर्वाचे वरदान लाभलेल्या राहुलना या दोन प्रादेशिक पक्षांच्या नेत्यांचे दार वाजवणे कमीपणाचे वाटल्याने ही स्थिती उदभवली आहे. विधानसभा निवडणूकीत नेमके तेच घडलेले होते. समाजवादी पक्षाशी जगावाटपाचे निश्चीत झाले होते आणि अखिलेशने योजलेल्या पत्रकार परिषदेत त्याची घोषणा व्हायची होती. पण राहुल इथे गेलेच नाहीत आणि अखिलेशने परस्पर आपल्या पक्षाच्या उमेदवारांची घोषणा करून टाकली. त्यानंतर प्रियंका गांधींना नाकदुर्‍या काढाव्या लागल्या आणि अहमद पटेल अपरात्री लखनौला पोहोचले. म्हणून अखेरच्या क्षणी १०५ जागा कॉग्रेसला अखिलेशने दिल्या होत्या. पण त्याचाही पुरता विचका होऊन गेला.

आपण अखिल भारतीय पक्षाचे अध्यक्ष आहोत आणि मागल्या तीन पिढ्यांनी देशाचे पंतप्रधानपद भूषवले आहे, त्याची मस्ती राहुलना कोणाही समोर झुकू देत नाही, ही खरी समस्या आहे. जे विधानसभेच्या वेळी झाले, त्यातून अखिलेश धडा शिकला व त्याने यावेळी राहुल वा कॉग्रेसशी संपर्कच साधला नाही. मायावतींना तर कॉग्रेसशी आघाडी नकोच होती. त्यामुळे राहुल मागल्या तीनचार महिन्यात गठबंधनाची पोपटपंची करीत राहिले आणि तिकडे सपा-बसपाने आपल्या जागा आपसात वाटून काम संपवले. तो शहाणपणा आहे असे कोणी म्हणू शकत नाही. कारण त्या दोघांच्या बेरजेने भाजपाला उत्तरप्रदेशात पराभूत करण्या मुद्दा ढिसाळ झाला आहे. कारण दोन्ही पक्षांची विरोधात लढतानाची मते एकत्र आल्यावर बेरजेने जुळत नाहीत. त्यात काही घट होते आणि ती भरून काढायला कॉग्रेसचा आधार सपा-बसपाला उपयुक्त ठरला असता. याचे मुख्य कारण कॉग्रेस अखिल भारतीय पक्ष असून, सपा-बसपा प्रादेशिक पक्ष आहेत. लोकसभेच्या स्पर्धेत दुबळी कॉग्रेसशी शिरजोर होत असते. म्हणूनच ती सोबत ठेवणे उपयोगाचे होते. मात्र त्यासाठी कॉग्रेस १५ जागा मागत होती ती अतिरेक होता. पण जाहिर मागणी व प्रत्यक्ष सौदा यात फ़रक पडू शकला असता. केवळ आठदहा जागांवरही कॉग्रेस समाधानी झाली असती. मगच भाजपाला ८० जागी लढताना घाम फ़ुटला असता. कारण या तिन्ही पक्षांची मागल्या दोनतीन निवडणूकातील मतांची बेरीज ५०-५५ टक्क्यांपर्यंत जाते आणि त्यात सहाआठ टक्के घट झाली, तरी भाजपाला ७१ मधून ५० जागा नक्कीच गमावण्याची पाळी आली असती. कॉग्रेस वेगळी लढण्याचा अर्थच सपा-बसपांनी वाटून घेतलेल्या प्रत्येकी ३८ जागांपैकी प्रत्येकी २८ जागा याच एका निर्णयाने गमावलेल्या आहेत. कॉग्रेस सर्व जागांवर लढताना किमान ५० जागी या दोन्ही पक्षांना पराभूत करण्याची बेगमी झालेली आहे.

भाजपा विरोधी मतांची बेरीज हे सोपे गणित झाले. पण जो मतदार भाजपाला पाडायला उत्सुक आहे, तो अशा विविध पक्षत विभागला गेलेला असतो. तो प्रत्येकवेळी एकाच पक्षाला मत देतो असे नाही. तर त्यातला विधानसभेला सपा-बसपाला मते देणारा बराच वर्ग दिल्लीतली लढाई कॉग्रेस भाजपाची असल्याने कॉग्रेसकडे वळतो. ही बाब अखिलेश मायावतींनी हिशोबात घेतलेली नाही. म्हणूनच बाकीच्या प्रसंगी पोरकट बोलणार्‍या राहुल गांधींचे उतरप्रदेशात चकीत करणारे निकाल लागण्याचे भाकित रास्तच आहे. त्यांना आपल्या पक्षाचे अधिक निवडून येण्याची अपेक्षा त्यात नसून, आपंण वेगळे लढल्याने सपा-बसपाचे अनेक उमेदवार मतविभागणीने पराभूत होतील, असे सांगायचे आहे. ते जाहिरपणे सांगणे म्हणजे भाजपाचे अधिक उमेदवार जिंकण्याचे भाकित होईल. म्हणून राहुलनी चकीत होणारे निकाल म्हटलेले आहे. त्यामध्ये म्हणूनच तथ्य आहे. याखेरीज एक मुददा आणखी आहे. महागठबंधनाची जी बेरीज २०१४ ची सगळे दाखवित आहेत, त्यानंतर २०१७ मध्ये विधानसभेचे मतदान झालेले विसरून गेलेले दिसतात. त्यात कॉग्रेस सपा बसपाची बेरीज पन्नास टक्केहून अधिक होती. म्हणूनच ती बेरीज निर्णायक ठरणारी होती. राहुलच्या बोलण्याचा अर्थ तिथे समजून घेतला पाहिजे. सपाचे २२ बसपाचे २० टक्के लोकसभेतील आहेत. पण तेव्हाही कॉग्रेसला ८ टक्के मते मिळालेली होती. त्याची महागठबंधन करणार्‍यांना फ़िकीर नसेल तर त्यांनाही मोदी वा भाजपाला पराभूत करण्यापेक्षाही आपासातले हिशोब चुकते करण्याचे प्राधान्य असल्याचे मान्य करावेच लागते. मायावतींनी महागठबंधनाची घोषणा करतानाच कॉग्रेसला शिव्याशाप देऊन घेतलेले आहेतच. त्यामुळे विरोधी एकजुटीच्या लेंग्यातली नाडी मोदीद्वेषाची असल्याचे लक्षात येऊ शकते. ती नाडी सैल झाली की कंबरेचे सुटून जाण्याला पर्याय रहात नाही. पण तितक्याच मोदीद्वेषाने भारावलेल्या विश्लेषकांना ते कोणी कसे समजवायचे?

थोडक्यात विरोधी पक्षांची एकजुट आणि त्यातून समर्थ राष्ट्रीय पक्षाची सत्ता जाणे, हे एक मृगजळ आहे. ते खर्‍याखुर्‍या विरोधी पक्षांना दिसले तरी समजू शकते. पण जे राजकारणात कार्यरत नाहीत आणि राजकीय विश्लेषण व पत्रकारितेत वावरत असतात, किंवा विविध सामाजिक सांस्कृतिक मार्यात गढलेले भासवतात, त्यांनाच असले मृगजळ खूणावत असते. म्हणूनच कुमारस्वामींच्या शपथविधीत सोनिया मायावतींनी डोक्याला डोके लावले, तर अनेक पत्रकारांनाच उमाळे आलेले होते. आता मायावती कॉग्रेसच्या नावाने शिमगा करीत असताना त्यांचीच वाचा बसलेली आहे. कारण सोनिया, मायावती वा राहुल यांच्यापेक्षाही माध्यमातून चमकणार्‍यांना मोदींना पराभूत होताना बघायचे डोहाळे २०१४ पासून लागलेले आहेत. पण अशांचे हे पहिलेच बाळंतपण तरी कुठे आहे? २००२ पासून म्हणजे मोदी गुजरातचे मुख्यमंत्री असल्यापासूनच या सगळ्यांचे डोहाळजेवण त्याच एका पदार्थासाठी अडून पडलेले नाही काय? पण मोदी पराभूत होत नाहीत आणि अशा भरवशाच्या म्हशींना टोणगा होत असतो. आता खुद्द मायावती अखिलेशने त्यांचा अपेक्षाभंग केलेला आहे. अन्यथा ४०-४२ टक्के मतांवर मोदी पुन्हा उत्तरप्रदेश जिंकण्याचा मनसुबा तरी कशाला करू शकले असते? हे असले डोहाळकरी विश्लेषक आणि त्यांच्यावर विसंबून राफ़ायलच्या विमानात बसून लढणारे राहुल गांधी, हिंदी हार्टलॅन्डच्या गमजा करीत आहेत. तर मोदी-शहांनी पुर्वेला बंगाल ओडीशा व इशान्य भारतात नवी भूमी व्यापली आहे आणि तिथे किमान शंभर जागी तुंबळ लढाईने नव्या ४०-५० जागा पदरात पाडून घेण्याची जमवाजमव केली आहे. पण वास्तविक जगाला माया समजून आपल्या पुरोगामी ब्रह्माला चिकटून बसलेल्या सेक्युलर मनूवाद्यांना उगवलेला सूर्य कोण दाखवू शकणार आहे? मायावती खुप दाखवतील. पण यांनी डोळे तर उघडायला हवेत ना?