मास्टरस्ट्रोक, पण कुणासाठी?

बुधवारी प्रियंका गांधी राजकारणात उतरल्याची बातमी आली, तेव्हा त्याला कॉग्रेस अध्यक्ष व प्रियंकाने बंधू राहुल गांधी यांचा मास्टरस्ट्रोक ठरवण्याची वाहिन्यांपासून विविध राजकीय विश्लेषकांमध्ये स्पर्धा लागलेली होती. मास्टरस्ट्रोक नक्कीच आहे. कारण कर्नाटक विधानसभेचे निकाल लागल्यापासून राहुल गांधी गठबंधनाची भाषा बोलत आहेत आणि त्यांनाच बाजूला ठेवून मायावती व अखिलेश यांनी उत्तरप्रदेशातील जागावाटप उरकून घेतलेले आहे. किंबहूना त्यांनी अमेठी रायबरेली या दोन गांधी घराण्याच्या जागा परस्पर सोडून, त्यालाच कॉग्रेसची लायकीही ठरवलेले आहे. त्यामुळेच आता प्रियंका राजकीय आखाड्यात उतरल्या व त्यांच्याकडे उत्तरप्रदेशची काही जबाबदारी सोपवण्यात आलेली असेल, तर त्याची पार्श्वभूमी भाजपा नसून सपा बसपा आहेत. ही बाब लक्षात घेतली पाहिजे. कॉग्रेस असो की सपा बसपा, त्यांना उत्तरप्रदेशात भाजपालाच हरवायचे आहे. त्यामुळेच यापैकी प्रत्येक पक्षाची कुठलीही रणनिती वा मास्टरस्ट्रोक, भाजपाच्या विरोधातलाच असायला हवा आहे. पण प्रियंकाचे राजकारणातील आगमन हे कोणासाठी आव्हान आहे आणि कोणासाठी मास्टरस्ट्रोक आहे? त्याची विशेषकांना तपासणी करण्याचीही गरज भासलेली नाही. प्रियंकाचे कौतुक तोंड फ़ाटेस्तवर इतके चालू आहे, की जणू उत्तरप्रदेशात मोदींचा भाजपा व राहुलची कॉग्रेस इतकेच दोन पक्ष लढतीमध्ये असावेत. अखिलेशचा समाजवादी पक्ष आणि मायावतींचा बहुजन समाज पक्ष त्या राज्यातील नसावेतच, असे एकूण वर्णन चाललेले आहे. कारण प्रियंकाचा जो करिष्मा मोदींना पराभूत करणार आहे, त्या वादळात सपा बसपा कसे टिकणार? असा सवाल कुठल्याही विश्लेषकाला पडलेला नाही. हे नवल नाही का? कारण विषय गठबंधनाचा होता आणि मोदींना गठबंधनाशिवाय हरवता येणेच अशक्य होते. पण आता प्रियंका एकहाती भाजपाला संपवण्याची भाकिते सुरू झाली आहेत. हे काय आक्रित आहे?

मुळात तमाम पुरोगामी माध्यमांची व संपादक विश्लेषकांची एक रणनिती कर्नाटकपासून ठरलेली होती. सर्व विरोधकांनी एकत्र येऊन महागठबंधन करून मोदींना हरवले पाहिजे. त्यासाठी एकास एक उमेदवार उभा केला पाहिजे. ते काही अजून शक्य झालेले नाही. उलट मध्यप्रदेश छत्तीसगड व राजस्थान या तीन राज्यात कॉग्रेसने इतर लहान पक्षांना सोबत घेतले नाही आणि दोन ठिकाणी थोडक्यात भाजपाचे नुकसान झाले. त्याचा वचपा म्हणून सपा बसपा यांनी मोठ्या उत्तरप्रदेशात कॉग्रेसला बाजूला ठेवून जागावाटप उरकलेले आहे. परिणामी संतप्त झालेल्या कॉग्रेसने त्यांना शिव्याशाप देण्यापेक्षा आपल्या बळावर उत्तरप्रदेशच्या सर्व जागा लढवण्याचा पवित्रा जाहिर केला. त्याची प्रतिक्रीया देताना राहुल म्हणाले होते, सपा बसपाला चकीत व्हायची पाळी येईल. त्यांनी कुठेही भाजपा वा मोदींना चकीत करू, असे म्हटलेले नव्हते. मग त्यांनी अकस्मात आपल्या भगिनीला मैदानात आणलेले असेल तर ते कोणाला चकीत करण्यासाठी असेल? मोदी की सपा बसपा? त्यामुळेच भगिनीला उत्तरप्रदेशच्या राजकारणाची महत्वपुर्ण जबाबदारी राहुलनी सोपवण्यात कुठला मास्टरस्ट्रोक असेल, तर तो भाजपासाठी नसून सपा बसपासाठी असू शकतो. पण हे तथ्य तटस्थपणे विश्लेषण करणार्‍याला बघता येईल. ज्यांना जागेपणी वा स्वप्नातही मोदींना पराभूत झालेले बघायचे असते, अशा विश्लेषकांना कुठल्याही बाबतीत मोदींना दणका बसलेला बघायचा असतो. तो मोदींना बसायचीही गरज नसते. दणका कोणालाही बसला तरी तो मोदींनाच फ़टका बसलाचे सांगण्याला आजकाल पुरोगामी विश्लेषण असे संबोधन मिळालेले आहे. त्यामुळेच राहुलनी आपल्याला वाळीत टाकणार्‍या सपा बसपाला दणका देण्यासाठीच भगिनी प्रियंकाला मैदानात आणलेले असताना, विश्लेषकांना सपा बसपा नावाचे काही पक्ष आहेत याचेही स्मरण राहिलेले नाही. हाच राहुलचा खरा मास्टरस्ट्रोक म्हणावा लागेल.

अभ्यासू व जाणत्या विश्लेषक पत्रकारांना उत्तरप्रदेशात मागल्या दोन मुदती सत्तेत असलेले व आजही तिथे आपला २० टक्के मतदार जपून असलेले सपा बसपा नावाचे पक्ष आठवत नसतील, तर राहुलचे कौतुक करावे तितके थोडे आहे. कालपर्यंत सतत उत्तरप्रदेशातून दिल्लीची सत्ता मिळते आणि मोदी भाजपाला उत्तरप्रदेशातच पराभूत करावे लागेल, अशी रणनिती मांडणारे तमाम लोक सपा बसपाच्या युती व जागावाटपाचे गुणगान करीत होते. त्या दोघांची बेरीज कशी भाजपाला तुल्यबळ आहे आणि त्याच्यासमोर मोदींचा भाजपा कोलमडून पडणार, त्याची वर्णने चाललेली होती. ते काम जर परस्पर मायावती अखिलेशने उरकलेले होते, तर राहुलना मास्टरस्ट्रोक का मारावा लागलेला आहे? आणि आधीच्या जागावाटपाने भाजपा पराभूत झालेला असेल तर राहुलच्या मास्टरस्ट्रोकने राजकारणात आलेल्या प्रियंका, कोणाला कुठे पराभूत करणार आहेत? कारण त्यांच्यासाठी भाजपा व मोदींना सपा बसपा युती व विश्लेषकांनी मैदानात शिल्लकच ठेवलेले नाही ना? मग मास्टरस्ट्रोक आता कोणाला लोळवणार आहे? तिथे उरलेले सपा बसपाच प्रियंकाचे लक्ष्य असणार ना? सपा बसपाच्या जागावाटपामुळे भाजपा स्पर्धेतून बाहेर फ़ेकला गेला होता आणि आता खरी लढत प्रियंका-राहुल यांची कॉग्रेस व सपा बसपा यांच्यात होणार ना? मग मोदींची वारणशी वा योगींचे गोरखपूर धोक्यात कुठून आले? ते तर केव्हाच पराभूत झालेत. राहिलेत सपा बसपा. हा हस्यास्पद प्रकार अजिबात नाही. तो गंभीर मामला आहे. भाटगिरी करण्यात हयात घालवलेल्यांना मालकाच्या खर्‍या कर्तबगारीचाही कधी गंध नसतो. म्हणून अशा लोकांना राहुलचा मास्टरस्ट्रोक सपा बसपाच्या विरोधातला आहे, त्याचा साक्षात्कार होऊ शकलेला नाही. जी पुरोगामी मानली जाणारी मते सपा बसपा आघाडीकडे गेली असती, त्यात राहुलच्या मास्टरस्ट्रोकने बिब्बा घातला आहे. पण त्याचा अशा शहाण्यांना निकालानंतरच पत्ता लागेल.

लोकसभेच्या निवडणूकीत राष्ट्रीय पक्ष म्हणून सपा बसपाला मिळणार्‍या मोठा मतदार घटकाचा ओढा कॉग्रेसकडे असतो. त्याचे प्रतिबिंब आपल्याला पुर्वीच्या अनेक निवडणूक निकालातही दिसू शकते. हा मतदार विधानसभेला अमेठी रायबरेलीत राहुल सोनियांच्या उमेदवारांनाही मते देत नाही. पण लोकसभेला मात्र अगत्याने कॉग्रेस पक्षाला मते देत असतो. अशा मतदाराला गोळा करण्याचे काम प्रियंकावर सोपवण्यात आलेले आहे. त्यामुळे सपा बसपाकडे जाऊ शकणारी अशी मते आपल्याकडे यावी, म्हणून राहुलनी भगिनीला मैदानात आणलेले आहे. तिच्या करिष्म्याने भाजपाला मिळणारी मते कॉग्रेसकडे फ़ारशी जाणार नाहीत. पण सपा बसपाची घाऊक मते मात्र कॉग्रेसकडे वळवली जाऊ शकतील. अशा रितीने पुरोगामी मानल्या जाणार्‍या मतांची विभागणी करण्याला प्रियंकाचा करिष्मा उपयोगी ठरणार आहे. त्याचा लाभ कॉग्रेस पक्षाला कितीसा मिळू शक्तो? तो मिळण्यासाठी कॉग्रेस पक्ष तिथे मजबूत असला पाहिजे आणि लढण्याच्या स्थितीत असला पाहिजे. तशी स्थिती असती तर सपा व बसपा यांनी कॉग्रेसला झटकून टाकले नसते. अमेठी रायबरेली वगळता कॉग्रेसला आणखी जागा देऊ केल्या असत्या. पण अन्यत्र कॉग्रेस लढायच्या स्थितीत नाही म्हणून त्या दोन प्रमुख पक्षांनी कॉग्रेसला झटकले आणि आता प्रियंकाचा करिष्मा सूड घेतल्याप्रमाणे त्यांची मते खाऊन दोन्ही पक्षांना अपशकून करणार आहे. त्यामुळे विश्लेषक ज्याला राहुलचा मास्टरस्ट्रोक म्हणतात, तो कॉग्रेसला उत्तरप्रदेशात मोठे यश मिळवून देण्यासाठी उपयुक्त नसून, मोदी विरोधातील सपा बसपा महागठबंधनाला दुबळे व पराभूत करायला हातभार लावणार आहे. त्याचा एक अर्थ असा, की राहुलनी प्रियंकाचा पत्ता वापरून मोदी व भाजपासाठी काम सोपे करून ठेवलेले आहे. मग मास्टरस्ट्रोक कोणाचा ते महत्वाचे नसून, कोणासाठी लाभदायक याला खरे महत्व आहे. पण ते समजेल त्याला राजकीय विश्लेषक कोणी म्हणायचे?