सिंह आला, पण गड गेला

अखेरीस महाराष्ट्रात नवे समिकरण जुळलेले आहे. शिवसेना व दोन्ही कॉग्रेस यांची आघाडी अस्तित्वात येऊ घातली आहे आणि त्यामुळे शिवसेनेचा मुख्यमंत्री होण्याचा अट्टाहास पुर्ण होण्याचा मार्ग मोकळा झालेला आहे. पण राजकारणात तात्पुरते लाभ बघून टिकता येत नाही. तर दिर्घकालीन राजकारणाचा विचार करावा लागत असतो. ज्यांनी तो केला नाही, त्यांचे काय झाले, त्याच्या नोंदी इतिहासात जागोजागी सापडतात. कारण जशी एका बाजूला समिकरणे तयार होतात, तशीच दुसर्‍याही बाजूला समिकरणे आकार घेत असतात. ती कोणती व कशी असतील, त्याची चिंता पहिल्या बाजूलाही करावी लागत असते. अखेरच्या क्षणी शुक्रवारी शिवसेनेच्या आमदारांची जी बैठक मातोश्री येथे झाली, त्यात उद्धव ठाकरे यांनी बहुधा त्याचीच कबुली दिलेली आहे. त्या बैठकीनंतर सेनेचे ठाण्यातील आमदार प्रताप सरनाईक यांनी वाहिन्यांशी बोलताना उद्धव यांच्या भाषणाचा गोषवारा दिला. त्यानुसार उद्धव यांनी आपली व्यथाच आपल्या आमदारांसमोर व्यक्त केली. ‘देवेंद्र फ़डणवीस वगळता आपल्याला मोदी वा शहांचा एकही फ़ोन आला नाही’, असे यावेळी सांगण्याची गरज काय होती? यातली व्यथा कुठली? तर अजूनही युतीमध्येच रहायची इच्छाच व्यक्त होत नाही काय? त्याचा आशय इतकाच आहे, की आपल्याला भाजपाने कडेलोटावर आणून उभे केले; म्हणून ही टोकाची भूमिका घ्यायची वेळ आली. कदाचित दिल्लीतून शहा मोदींनी आपल्याशी संपर्क साधला असता, तर काही तडजोड निघू शकली असती. पण मोदी शहांनी तसा प्रयत्नही केला नाही, आपल्याला समजावण्यासाठीही संपर्क साधण्याचा प्रयास झाला नाही. असेच उद्धव ठाकरे यांना सुचवायचे आहे. आपल्याच पक्षाच्या आमदारांसमोर हे सांगण्याची गरज काय असावी? तर सेनेतले काही आमदार वा नेते युतीच्या पलिकडे जायला राजी नसावेत, असा त्याचा व्यवहारी अर्थ आहे. आपल्या सहकार्‍यांच्या मनातील चलबिचल संपवण्याचा हेतू त्यातून स्पष्ट होतो.

इतक्या टोकाला आल्यानंतर पुन्हा युतीत रहाण्याची इच्छा वा अपेक्षा कशाला असावी? तर अशा टोकाला जाण्याचे भविष्यातले परिणाम उद्धवनाही समजतात. कारण राज्यपालांसमोर निवडून आलेल्या आमदारांचे मूल्य असले, तरी त्यांना शिवसेनेचे उमेदवार म्हणून निवडून देणार्‍या मतदाराची मर्जी व भावना दिर्घकालीन राजकारणात अधिक महत्वाच्या असतात. तो मतदार युती मोडली किंवा कॉग्रेस राष्ट्रवादी सोबत सेना गेली म्हणून नाराज झाल्याचे पडसाद भावी मतदानात उमटू शकतात. तर त्याच्या शंकेचे निरसन म्हणून केलेले हे विधान आहे. आपण खुप प्रतिक्षा व प्रयत्न केले. पण शहा मोदींनाच युती टिकवायची नव्हती, असा मुद्दा आपल्या पाठीराखे व मतदाराकडे घेऊन जाण्याचा हेतू त्यात दडलेला आहे. पण त्याच विधानाचा आणखी एक अर्थ असाही निघतो, की शिवसेनेला दोन्ही कॉग्रेसच्या सोबत जाणे जितके सोपे दाखवले जात आहे, तितके सहज साध्य झालेले नाही. त्याची कारणेही बघितली तर दिसू शकतात. यापुर्वी शहा किंवा मोदी यांना ‘सामना’ उठसुट धमक्या देत असे. अमूक हवे तर मातोश्रीवर यावे लागेल. जागावाटपाचा तोडगा वा राष्ट्रपती निवडणूकीत पाठींबा हवा, तर मातोश्रीच्या पायरीवर डोके टेकायचे इशारे दिले जायचे. हे इशारे अर्थातच मातोश्री हे शिवसेनेचे स्थानमहात्म्य होते. नव्या राजकीय समिकरणात मुख्यमंत्रीपद मिळवण्यासाठी मातोश्रीची महत्ता संपुष्टात आणली गेली आहे. आजवर भाजपाचे मोठे नेते तिथे उद्धवना भेटायला समजवायला यायचे. पण गुरूवारी शरद पवार दिल्लीहून मुंबईला परतले. नंतर स्वत: शिवसेना पक्षप्रमुख पवारांना भेटायला मातोश्रीच्या बाहेर पडले, सिल्व्हर ओक बंगल्यावर पोहोचले. विमानतळावरून सिल्व्हर ओकला जाताना पवारही कलानगर वांद्रा येथे वळण घेऊन मातोश्रीवर थांबू शकले असते. पण तसे झाले नाही. मातोश्रीवरून उद्धवना सिल्व्हर ओककडे प्रस्थान ठेवावे लागले. ही वेदना माध्यमांना दिसली नसेल व उमजली नसेल, पण पक्षप्रमुखांना बोचलेली असणार ना?

उद्धव ठाकरे यांच्या आमदारांसमोर बोललेल्या त्या एका विधानामध्ये अनेक व्यथा गुंतलेल्या आहेत. आपल्या आग्रहाखातर देशाचे सर्वोच्च नेतेही मातोश्रीवर धाव घेत होते. देशाचा पंतप्रधान वा गृहमंत्रीही मातोश्रीवर फ़ोन करून सल्लामसलत करीत असे. आज ते अधिकार आपण गमावले आहेत. गेल्या खेपेस फ़डणवीस यांच्या शपथविधीला गैरहजर रहाण्याचा निर्णय उद्धवनी घेतला होता. पण सत्तेत सहभाग नसतानाही दिल्लीहून शहांचा फ़ोन आला आणि उद्धव वानखेडे स्टेडीयमला उपस्थित राहिले होते. पुढेही वेळोवेळी शहा मातोश्रीवर आले किंवा त्यांनी स्वत: मातोश्रीशी संपर्क साधला होता. नुसत्या जागावाटपावर शिक्कामोर्तब करायला शहा मातोश्रीवर आलेले होते. आज मुख्यमंत्रीपद मिळवताना शरद पवार किंवा सोनियांसह कोणी मोठा कॉग्रेस नेता मातोश्रीकडे फ़िरकलेलाही नाही. उलट पक्षप्रमुखांनाच इतरांच्या दारात वेळीअवेळी जावे लागत आहे. त्याच्या वेदना कॅमेरे लावून बसलेल्यांना टिपता आलेले नाहीत. येणारही नाहीत. मग त्या कॅमेराने टिपलेल्या दृष्यांवर भाष्य करीत बसलेल्यांना त्यामधल्या वेदना कळा कशा उमजाव्यात? ती वेदना आमदारांच्या बैठकीत व्यक्त झालेली आहे. देवेंद्र वगळता मोदी शहांचा फ़ोनही आला नाही. असे जेव्हा म्हटले जाते, तेव्हा फ़ोन आला तर चित्र वेगळे दिसले असते; असाच अर्थ निघतो ना? किंबहूना निदान ते भाजपाचे नेते शिव्याशाप खाऊनही मातोश्रीचा काही मानसन्मान राखत होते. कॉग्रेस राष्ट्रवादी मातोश्रीकडे ढुंकूनही बघायला राजी नाहीत, ही वेदना त्यातून समोर आलेली नाही का? नुसता पाठींबा देण्यासाठी सोनियांनी घेतलेले आढेवेढे किंवा शरद पवारांनी त्यांच्या दाराशी येण्यास भाग पाडण्याचा सल कदाचित आमदारांना सुद्धा समजणार नाही. तर पत्रकारांना त्यातले दुखणे कसे कळावे? अशा प्रसंगी मातोश्री हे राजकीय घडामोडींचा केंद्रबिंदू असायचा. त्याची जागा आता सिल्व्हर ओकने घेतली. याकडे कोणा राजकीय अभ्यासकाचे लक्षही गेले नसेल, तर उद्धवरावांच्या त्या विधानाचे विश्लेषण कसे होईल?

योगायोग असा, की सध्या हिंदीत येऊ घातलेला मराठी इतिहासावरील एक चित्रपट गाजतोय. ‘तानाजी’ असे त्या चित्रपटाचे नाव आहे. त्यावरून वाद निर्माण झाल्याने तिकडे निर्माता अभिनेता अजय देवगण चिंतेत आहे. शिवसेनेला शिवाजी महाराजांच्या इतिहासाचे दाखले देण्याचे वेड आहे. त्यातला तानाजी मालुसरे हा इतिहास प्रेरणादायी आहे. कोंढाणा काबीज करताना तानाजी धारातिर्थी पडतो आणि किल्ला जिंकल्यावर महाराजांची प्रतिक्रीया काय होती? ‘गड आला पण सिंह गेला.’ विद्यमान राजकारणात शिवसेनेचा मुख्यमंत्री होणार अशी आता खात्री सर्वांनाच पटलेली आहे. म्हणजे सिंह विजयी झाल्याचा दावा नक्कीच करता येईल. पण दरम्यान मातोश्री नावाचा गड सोनिया व पवारांनी जणू खालसाच करून टाकला ना? कारण आजवर कुणालाही ‘मातोश्रीवर या’ अशी ताकिद देणारेच आपली सेवा मागल्या महिउनाभरात सिल्व्हर ओकच्या दारी रुजू करून सेनेलाही तिथपर्यंत घेऊन आलेत. गुरूवारी रात्री अवेळी पक्षप्रमुखांनी युवासेना प्रमुखांसह सिल्व्हर ओकला धाव घेण्याच्या पाठोपाठ शुक्रवारी आपल्याच आमदारांशी हितगुज करताना बोललेले विधान म्हणूनही ‘ऐतिहासिक’ आहे. आजही उद्धवना खंत आहे, ती मातोश्रीवर मोदी व शहांनी साधा फ़ोन न केल्याची. पण व्यथा तितकीच आहे, की सोनिया वा पवार आपण होऊन मातोश्रीशी संपर्कही साधत नसल्याची? मुख्यमंत्री शिवसेनेचा करताना आपण काय गमावून बसलोय, त्याची ही वेदना असावी काय? अर्थात अशा गोष्टींचा खुलासा कधी नेते करीत नसतात आणि त्यांचा अर्थ वा आशय शोधावा लागत असतो. इतिहासातील नुसती वाक्ये किंवा घटना सांगून विषय निकालात निघत नसतो. त्यातला आशय घेऊन वाटचाल करता आली, तरच नवा इतिहास घडत असतो. म्हणूनच नजिकच्या काळात शिवसेनेचा मुख्यमंत्री, मातोश्री वा खुद्द उद्धव ठाकरे यांच्या घटनाक्रमाकडे बारीक लक्ष ठेवले; तरच आधुनिक इतिहासाचे वेगवेगळे पदर उलगडू शकतील. पण याक्षणी तरी शिवसेनेचा सिंह आला, पण गड गेला हे मान्य करावे लागेल.