प्रत्येक युगातले मंबाजी

रोहित वेमुला याचे आता फ़ारसे कोणाला स्मरण राहिलेले नाही. कशाला असेल? कारण त्याची आत्महत्या किंवा त्याच्या कुटुंबियांच्या यातना, याविषयी कोणालाच कधी फ़िकीर नव्हती. जोवर त्याने आत्महत्या केलेली नव्हती, तोवरच त्याला कवडीची किंमत नव्हती. हैद्राबाद विद्यापीठातील तो एक सामान्य विद्यार्थी होता आणि इतरांची जी दुर्दशा असेल, तसाच जगत होता. सहाजिकच त्याला तशा अवस्थेतून बाहेर काढण्याची कोणाला गरज वाटली नाही. कारण त्यासाठी खुप संघर्ष करावा लागला असता आणि त्यापासून कुठलाही राजकीय लाभ होण्याची शक्यता नव्हती. शिवाय अशा कामातून कुठलीही सहानुभूती मिळत नाही, की मतांची बेगमी करता येत नाही. पण रोहितने आत्महत्या केल्यावर एकदम त्याचा शेअरबाजार वधारला. कारण मोदींच्या किंवा भगव्या राजकारणाला झोडपण्यासाठी एक हत्यार रोहितच्या मृत्यूने पुरोगामी राजकारणाच्या हाती आलेले होते. मग इतका कल्लोळ माजवण्यात आला, की त्या संदर्भात दोन केंद्रित मंत्र्यांनी केलेल्या विधानांसाठी त्यांच्यावर अट्रोसिटी कायद्याने गुन्हाही दाखल करण्यात आला. हा कायदा दलित अत्याचार विरोधी कायदा आहे. त्यामुळे अर्थातच त्यातला पिडीत हा दलित असावा लागतो. सहाजिकच रोहित दलित असल्याची बोंब ठोकली, की त्याची काठी बनवून संघापासून मोदींपर्यंत सर्वांना झोडपण्याची मुबलक सोय होणार हे उघड होते. मग कोण कशाला सत्याचा शोध घेतो वा रोहितच्या अन्यायाचा तरी तपास घेतो? प्रत्येकजण उठून हैद्राबादला धावत सुटला आणि दलितांच्या न्यायासाठी अश्रू ढाळण्याची स्पर्धाच सुरू झाली. पण रोहित खरेच दलित आहे किंवा नाही, याचा तपास करायची कोणाला गरज वाटलेली नव्हती. कारण अशा रुदाल्यांना पिडिताविषयी सहानुभूती नसते, की त्याच्यावरच्या अन्यायावर दाद मागण्याची इच्छाही नसते. त्यांना असे पिडीत फ़क्त हत्यार वा साधन म्हणून उपयुक्त असतात.

पण त्यात दोन केंद्रीय मंत्र्यावरच गुन्हा दाखल असल्याने रोहितची व्यक्तीगत माहिती गोळा करणे सरकारला भाग होते. त्याचा राजकीय लाभ उठवणार्‍यांना रोहितची फ़िकीर नव्हती, तशीच कायदेशीर बाबींचीही पर्वा नव्हती. आरोप करायचा, धुरळा उडवायचा आणि आपली राजकीय लुटमार करून फ़रारी व्हायचे, याला आजकाल पुरोगामी चळवळ म्हणतात. सहाजिकच ती आत्महत्या किंवा त्यामागची यातना, यापेक्षा रोहितच्या दलित असण्याचे भांडवल करण्यात आले. त्या दबावाखाली स्थानिक प्रशासन यंत्रणाही किती ढेपाळली असावी? बिनदिक्कत कुठल्याही तपासाशिवाय थेट मंत्र्यांवरही गुन्हा दाखल करावा लागला. पोलिसांनी तो केलाही. ही पुरोगामी खोटपणाची किमया आहे. खोटे बोलावे आणि इतके रेटून बोलावे, की खर्‍यालाही स्वत:वरच संशय यावा. याला पुरोगामी रणनिती म्हणतात. शेकड्यांनी त्याचे दाखले देता येतील. मालेगाव स्फ़ोटा्च्या तपासापा्सून इशरतच्या चकमकीपर्यंत खोटे आरोप व खोटे पुरावे निर्माण करण्यापर्यंत पुरोगामी चमत्कार या देशाने अलिकडल्या काही काळात अनुभवले आहेत. त्यात रोहितची आत्महत्या अतिशय छोटी बाब आहे. कुठलाही पुरावा नसताना कर्नल पुरोहित व साध्वी प्रज्ञा यांना खटला चालवल्याशिवाय आठ वर्षे तुरूंगात कुजवून ठेवलेले आहे. ही कसली किमया आहे? इशरत प्रकरणाचे पितळ कधीच उघडे पडले आहे. आधी अफ़वा पिकवायची आणि मग त्याच्याच बातम्या रंगवून इतका गदारोळ करायचा, की कोणाला सत्याचा शोध घेण्याची हिंमतही होता कामा नये. लोक त्यालाच कंटाळले म्हणून देशात सत्तांतर झाले. त्याला मोदींची लोकप्रियता कारणीभूत नाही, इतकी पुरोगामी खोटारडेपणाविषयीची नकारात्मकता कारण झालेली आहे. पण म्हणून पुरोगामी खोटारडेपणाला लगाम लागेल अशी कोणी अपेक्षा करू नये.

रोहितच्या जातीविषयीचा अहवाल त्याची साक्ष आहे. त्यात केंद्रीय मंत्री गुंतले असल्याने विद्यापीठ अनुदान आयोगाने त्याविषयी चौकशी नेमली. एका निवृत्त न्यायाधीशावर काम सोपवले आणि त्याचा अहवाल आता समोर आला आहे. त्यानुसार रोहित दलित नाही. पण सवाल त्याने दलित असण्याचाही नाही. तो दलित नसला म्हणून एका प्रज्ञावंत विद्यार्थ्यावर अशी आत्महत्येची वेळ यावी का? देशाचा एक सुपुत्र हकनाक बळी जातो, याची कोणाला फ़िकीर होती काय? कल्लोळ झाला तो दलित म्हणून. पण एक हुशार तरूण आत्महत्येपर्यंत नैराश्याच्या गर्तेत गेल्याचे दु:ख कोणाला नव्हते. त्याचा दलित म्हणून वापर करण्यामध्ये प्रत्येकाला आपला राजकीय लाभ दिसत होता. म्हणून त्याला दलित ठरवून इतका गदारोळ माजवण्यात आला. खोटे बोलायचे. त्यावरून वादळ उठवायचे आणि मग त्यालाच पुरावा म्हणून आणखी राळ उडवायची; ही एक गुन्हेगारी पुरोगामी मोडस ऑपरेन्डी झालेली आहे. त्याची साक्ष हिटलरने दिलेली आहे. जेव्हा द्वेष करण्यासारखे काही नसेल, तेव्हा तसे काही खोटे बुजगावणे उभे करायचे आणि कुणाला तरी फ़ाशी द्यायचे, यातलाच प्रकार आहे ना? असे शेकडो दाखले पुरोगामी राजकारण व समाजकारणाचे देता येतील. त्यातून काय साधले जाते? याकडेही बघण्याची गरज आहे. समाजातील सामंजस्य बिघडवणे आणि त्या होळीवर आली पोळी भाजून घेणे; हाच त्यामागचा हेतू असतो. त्यासाठी मग रोहितला दलित घोषित करायचे आणि धुरळा उडवून द्यायचा. कधी तो संघचालक मोहन भागवत यांच्या विरोधातला असतो, तर कधी केंद्रीय मंत्री जावडेकरांच्या विरोधातला असतो. कधी शिवसेना तर कधी सनातनच्या विरोधातला असू शकतो. पण त्या मोडस ऑपरेन्डीचे कर्ते करविते इथून तिथून पुरोगामी असल्याचेच दिसून येईल.

मोदी यांना पंतप्रधान होण्यापुर्वी बारा वर्षे असल्या जाचातून जावेच लागले आहे. हे अर्थात नवे नाही. मानवी इतिहास अशा भंपकबाजीने कायम भरलेला दिसेल. सत्याला नेहमीच खोटारड्यांच्या अग्निदिव्यातून तावून सुलाखून बाहेर पडावे लागलेले आहे. मग ते पुराणकाळातले असोत किंवा अत्याधुनिक एकविसाव्या शतकातले असोत. जगातल्या नितीमत्तेची मक्तेदारी आपणच घेतलेली आहे, अशी ठाम समजूत असलेला एक वर्ग जगातल्या कुठल्याही देशात, युगात अस्तित्वात असतो आणि आपली नसलेली महत्ता सिद्ध करण्यासाठी तो सतत कांगवखोरी करीतच असतो. त्याच्या अशा कांगाव्याला खोटे पाडण्यातच सत्यवादी लोकांची तारांबळ होत असलेला इतिहास आपल्याला वाचावा लागेल. स्वातंत्र्य चळवळीत संघाचे योगदान काय, असे कम्युनिस्ट विचारतात. पण त्यांच्याच कम्युनिस्ट चळवळीचे तरी स्वातंत्र्य लढ्यातले योगदान किती व कोणते? या प्रश्नाचे उत्तर देणार नाहीत. आज गळ्यात गळे घालणारे समाजवादी व कम्युनिस्ट १९६० च्या दशकात एकमेकांच्या उरावर कोणते आरोप करून बसलेले होते? आज जे आरोप संघावर होतात, तेच स्वातंत्र्यपुर्व काळात कॉग्रेस पक्षावरही झालेले आहेतच. तेव्हा कॉग्रेस हिंदूचा पक्ष ठरवला जात होता आणि आज भाजपा हिंदूंचा पक्ष आहे. हा सगळा भुलभुलैया त्रिकालाबाधीत असतो. त्यात खोट्याला आपले चरित्र कधीच सिद्ध करावे लागत नाही. पण सत्याला मात्र अग्निदिव्य सादर करून आपली वास्तविकता सिद्ध करावी लागत असते. मंबाजी फ़क्त तुकारामाच्याच काळात जन्माला येत नसतात. मंबाजी प्रत्येक युगात प्रत्येक समाजात असतातच. समाजाची दिशाभूल करण्यासाठीच आपला अवतार झाला असल्याची ठाम समजून असलेल्या, अशा लोकांनी प्रत्येक समाजाचे संस्कृतीचे भयंकर नुकसान केलेले असते. रेटून खोटे बोलण्याचे कौशल्य हीच त्यांची सर्वात मोठी पात्रता असते.