पवार पंतप्रधान व्हावेत! ........पण‌‌ऽऽऽऽऽऽऽऽ

सध्या शरद पवारांनी तमाम मराठी राजकारण्यांना लाजविल अशा उत्साहात हालचाली सुरू केल्या आहेत. महाराष्ट्रात त्यांनी अनेक कार्यक्रमांचा सपाटा लावलेला आहे आणि राष्ट्रीय पातळीवरही राजकीय संवाद साधला आहे. इतरही प्रांतातले व दिल्लीतले राजकीय नेते मोदींना पर्याय शोधत आहेत. अशा पार्श्वभूमीवर सोनिया गांधींनी पवारांनाच पंतप्रधान पदाची ऑफ़र दिल्याचीही बातमी आली. त्यावरून अनेक उलटसुलट बातम्या प्रतिक्रीया आल्या आहेत. त्यातल्या सकारात्मक प्रतिक्रीया अर्थातच पवारांच्या समर्थकांच्या आहेत आणि हेटाळणीयुक्त नकारात्मक प्रतिक्रीया राजकीय विरोधकांच्या आहेत. पण त्या टवाळखोर प्रतिक्रीयांमध्येही एक गट असा आहे, जो पवार विरोधक नसून पवारांच्या चहाता आहे. पण त्यांच्या नाकर्तेपणाने त्यांच्यावर रागावलेला आहे. पवारांपेक्षाही अशा वर्गाची मोठी अपेक्षा होती आणि पवारांकडून ती पुर्ण होऊ शकली नाही, म्हणून रागावलेला असा तो वर्ग आहे. सहाजिकच असा अपेक्षाभंग झालेल्यांची प्रतिक्रीया तीव्र आणि तिखट असते. पण त्याचीच दुसरी बाजू अशी असते, की त्यांच्या अपेक्षा पुर्ण होण्याची किंचीत शक्यता दिसली, तरी असे रागावलेले क्षणार्धात आपला राग गुंडाळून त्याच पवारांच्या मागे उभे ठामपणे उभे रहातील यात शंका नाही. आणि अशा लोकांची संख्या पवार समर्थकांपेक्षा मोठी आहे. म्हणूनच तशी कुठलीही शक्यता असेल वा समिकरण जुळणार असेल, तर शरद पवार यांनी त्यात विचारपुर्वक प्रयत्न करून पुढाकार घेतला पाहिजे. पण आपल्या समर्थक वर्गाला खुश करण्यासाठी ते प्रयत्न असता कामा नयेत, तर ज्यांच्या अपेक्षा आहेत, त्यांचे समाधान करण्यासाठी प्रयत्न व्हावेत. त्यांना मराठी माणूस पंतप्रधान झालेला बघायची अतीव इच्छा आहे आणि ती शक्यता केवळ पवारांच्याच बाबतीत शक्य आहे. पण त्या दिशेने प्रयत्न करताना एक गोष्ट ठामपणे निश्चीत करून वाटचाल झाली पाहिजे.

नेहमीच्या राजकारणातली पवारांची धरसोडवृत्ती वा तडजोडीला शरण जाण्याच्या स्वभावाला पवारांनी पहिला रामराम ठोकला पाहिजे. सोनियांची ऑफ़र आल्यानंतर खुद्द पवारांनी आपण त्या स्पर्धेत नसल्याचा खुलासा केलेला आहे. पण त्यांच्या असल्या राजकीय वक्तव्यावर त्यांचे आप्तस्वकीयही कधी विश्वास ठेवणार नाहीत. पवार जी धडपड आज करीत आहेत, ती गमावलेली विश्वासार्हता पुन्हा प्रस्थापित करण्यासाठी असून, त्यांना भले राज्यात प्रतिसाद मिळत नसला, तरी देशाच्या विविध राज्याचे नेते त्यांच्याकडे अपेक्षेने बघत आहेत. त्याला या परप्रांतीय नेत्यांचे पवारप्रेम कारणीभूत नसून पवारांचा अनुभव, जाण व कुवत हे कारण आहे. मोदींच्या स्पर्धेत कोणी अन्य विरोधी नेता उतरू शकत असेल, तर तो फ़क्त शरद पवार हाच आहे. ही जाणिवच सर्व पक्षांना पवारांकडे बघायला भाग पाडते आहे. कारण त्याखेरीज दुसरा कोणी चेहराच विरोधकांपाशी नाही. ही देशातील इतर तमाम लहानसहान पक्षांची व नेत्यांची अपेक्षा आहे. त्यातून कॉग्रेससारख्या देशव्यापी मरगळलेल्या पक्षाचीही सुटका नाही. म्हणूनच आपली प्रतिमा, अनुभव आणि कुवत ही जमेची बाजू मनाशी पक्की करूनच पवारांनी पुढली पावले उचललॊ पाहिजेत. १९९६ सालात भाजपाला सत्तेपासून रोखण्यासाठी तमाम विरोधकांनी बहूमताचे गणित जमवले, पण त्यांच्यापाशी नेतॄत्व नव्हते. तेव्हा बंगालचे मुख्यमंत्री ज्योतू बसू यांचे नाव पुढ आलेले होते. आज त्याच जागी शरद पवार हे एकमेव नाव विरोधकांच्या यादीत आहे. वय अनुभव आणि समज असलेला त्यांच्याखेरीज अन्य कोणी नेता नाही. म्हणूनच राष्ट्रवादी कॉग्रेस किती खासदार लोकसभेत निवडून आणू शकते, ती बाब दुय्यम असून देशभरच्या बिगर भाजपा नेत्यांना एकत्र नांदवू शकेल असा नेता, ही पवारांची जमेची बाजू आहे. ती विचारात घेऊन पवार हालचाली करणार असतील, तर महाराष्ट्रातील चित्रही बदलून जाऊ शकते.

अनेकदा त्यांच्या हयातीत शिवसेनाप्रमुख बाळासाहेब खुलेपणाने सांगायचे. शरदबाबू पंतप्रधान होणार असतील, तर त्यांना माझा पाठींबाच राहिल. ती गंमत नव्हती. तर ते सत्य बोलत होते. पंतप्रधान पदावर दावा करू शकेल आणि तिथपर्यंत मजल मारू शकेल, असा एकमेव नेता राज्यात होता व आहे, त्याचे नाव शरद पवार. मराठी माणसाला पंतप्रधान होताना बघण्यासाठी बाळासाहेब आपले राजकीय हेवेदावे बाजूला टाकायला तयार होते, तर सामान्य मराठी माणूस त्यांच्यापेक्षा वेगळा विचार करूच शकत नाही. ही प्रत्येक भाषिक राज्यातील जनतेची मनिषा असते. ही अस्मिताच मोदींनाही उपयोगी ठरलेली आहे. ५६ टक्के मते व सर्वच्यासर्व लोकसभेच्या जागा गुजरातने मोदींना दिल्या. महाराष्ट्र त्यापेक्षा वेगळा असू शकत नाही. मात्र नुसता पंतप्रधान असून चालत नाही. त्याचा दबदबाही तितकाच असला पाहिजे. मनमोहन पंतप्रधान झाले म्हणून त्यांच्यामागे पंजाब उभा राहिला नाही, की देवेगौडांच्या मागे कर्नाटकही एकदिलाने उभा राहिला नव्हता. पण गुजरात मोदींच्या पाठीशी ठामपणे उभा राहू शकला. त्याच कारणास्तव महाराष्ट्रही पुर्ण शक्तीनिशी पवारांच्या मागे उभा राहू शकतो. त्याच दिशेने पवारांना प्रयास करावे लागतील. मोदी भाजपाचे पंतप्रधान पदाचे उमेदवार झाल्यानंतर त्यांच्याच इशार्‍यावर व संमतीने त्यांचा पक्ष व एनडीएची आघाडी चाललेली होती. नेत्याची अवज्ञा कोणी करत नव्हता व उरलेल्या नेत्यांमधली भांडणे व विवाद मोदींच्या हस्तक्षेपाने संपुष्टात येत होते. पवारांनी विरोधी आघाडीचे नेतृत्व घ्यायचे असेल, तर त्यांच्याकडे तितके निर्णायक अधिकार आघाडीतील बाकीच्या पक्ष व नेत्यांनी दिले पाहिजेत आणि पवारांच्या शब्दाचा मानही राखला पाहिजे. ही अट घालून व इतरांना ती स्विकारायला लावूनच पवारांनी त्या आखाड्यात उतरले पाहिजे. ते अशक्य अजिबात नाही. कारण योग्य नेता ही इतरांची गरज असून पवारांची लाचारी नाही.

मोदींच्या गुजरातमधील यशाचे रहस्य त्यांच्याही आधी शरद पवार यांना उमजले होते आणि त्यांनी ते बोलूनही दाखवलेले होते. त्यांना आज ते आठवत नसेल. तर पवारांनी आठदहा वर्षापुर्वी शेखर गुप्ता यांना दिलेल्या मुलाखतीचा तो भाग हुडकून पुन्हा ऐकावा. एनडीटीव्ही या वाहिनीच्या वॉक द टॉक या कार्यक्रमात पवार म्हणाले होते, शेजारी राज्याकडे बघा. तिथला मुख्यमंत्री राज्याच्या विकासासाठी धडपडतो आहे आणि अवघी गुजराती जनता त्याच्यामागे ठामपणे उभी राहिली आहे. नेत्याच्या पाठीशी जनता कशी वा का उभी रहाते, त्याची जाण पवारांना आहे. म्हणूनच आपल्या पक्षाचे चारसहा खासदार नसतील, तर पंतप्रधान पदाची स्वप्ने बघण्यात अर्थ नाही, हे पवारांचे विधान पटणारे नाही. विषय परिस्थिती व राजकीय समिकरणाचा असतो. आज मोदींना पराभूत करण्यासाठी सगळेच विरोधी पक्ष उतावळे झाले आहेत आणि त्यांच्यापाशी नेतृत्वाचा दुष्काळ आहे. तो फ़क्त शरद पवार संपवू शकतात. पण पवारांना आघाडीत घेताना व पवारांनी अशा आघाडीत जाताना, संख्याबळाचे गणित मांडून चालणार नाही. कारण पवारांच्या पक्षाचे खासदार किती निवडून येतील, ती बाब दुय्यम असून आघाडीचे गणित बहूमतापर्यंत पोहोचत असेल, तर निवडून आलेल्यांना कोण समर्थपणे हाताळू शकेल, ही बाब निर्णायक आहे. ममतांपासून राहुलपर्यंत ते कोणालाही साधणारे काम नाही. पण पवार अशी आघाडी लिलया चालवू शकतात, याविषयी त्यांच्या शत्रूंच्याही मनात शंका नाही. सहाजिकच आपल्या पक्ष वा संख्याबळापेक्षाची पवारांनी आपल्या कुवत व अनुभवाची बोली आघाडीत जाताना लावली पाहिजे. एकदा त्यात त्यांना यश मिळाले व बाकीच्या देशभरच्या विरोधी व प्रादेशिक पक्षांनी त्यांचे निर्विवाद नेतृत्व पत्करले, तर अवघा महाराष्ट्रही पवारांच्या मागे ठामपणे उभा राहू शकतो. मराठी माणूस तितका उदार व समजदार नक्कीच आहे.

बहुतेक पुरोगामी व प्रादेशिक पक्षांना आज मोदी-शहा या जोडीच्या भयगंडाने पछाडलेले आहे. त्यामुळेच चंद्रशेखर राव यांच्यापासून ममतापर्यंत आणि डाव्यांपासून द्रमुक व अनेक कॉग्रेस नेत्यांपर्यंत, प्रत्येकाला मोदींना पराभूत करण्याचे डोहाळे लागलेले आहेत. त्यांच्यापाशी आपापल्या प्रांतामध्ये संख्याबळ व मतांचा पाठींबा आहे. परंतु कोणाकडेही देशव्यापी नेतृत्व करण्याच्या कुवतीचा चेहरा नाही की नेता नाही. ही त्या सर्वांची अगतिकता आहे. त्यांना देशाची सुत्रे मोदींकडे असल्याची भिती नाही, तर प्रत्येक राज्यात हातपाय पसरत चाललेल्या भाजपाने चिंतेत टाकलेले आहे. सहाजिकच आपापले राज्यातील अस्तित्व टिकवण्याची कसरत प्रत्येकाला करावी लागते आहे. सहाजिकच त्यांच्यापैकी कोणापाशीही देशाचे नेतृत्व करण्याची महत्वाकांक्षा व इच्छाशक्तीचा अभाव आहे. उलट राज्यापेक्षा केंद्रात आपला प्रभाव असावा ही महत्वाकांक्षा असलेला विरोधातील एकमेव नेता शरद पवार हेच आहेत. पण ज्या प्रकारचे राजकारण चालू आहे, ते चुकीच्या दिशेने चालू आहे. ममतांनी दिल्लीत येऊन अनेकांच्या भेटीगाठी घेतल्या व तिसर्‍या आघाडीची चा़चपणी केली. त्या सोनियांनाही भेटल्या. यातून काहीही निष्पन्न होणारे नाही. कारण अशा विस्कळीत व नेतृत्वहीन विरोधी आघाडीला कुठल्याही राज्यातला मतदार प्रतिसाद देण्याची बिलकुल शक्यता नाही. लोकसभा निवडताना भारतीय जनतेला ठाम व भक्कम पर्याय हवा असतो. दिल्लीत जमलेल्या विविध पक्षाच्या नेत्यांपाशी तसा चेहरा नाही, की लोक त्यांच्याकडे देशाचा नेता म्हणून कधी बघू शकलेले नाहीत. आपापल्या व्यक्तीगत अहंकार वा प्रादेशिक अस्मितेचा बळी ठरलेले असे हे सर्व लोक आहेत. फ़क्त पवार हाच त्यातला एकमेव अपवाद आहे. मात्र असा नेता देवेगौडा वा मनमोहन असूनही चालणार नाही. याचा अर्थ लोकांना बुजगावणे वा कठपुतळी होऊन कारभार हाकणारा पंतप्रधान नको असतो. असे का?

ज्या पद्धतीने २००९ सालात लोकांनी पुन्हा युपीएला कौल दिला आणि त्याच समिकरणाला २०१४ मध्ये संपवले, ते त्याचे उत्तर आहे. सोनियांच्या तालावर नाचणारा पंतप्रधान देशाला नको असला तरी त्याला शह देऊ शकणारे समिकरण २००९ साली लालकृष्ण अडवाणी जुळवू शकले नाहीत. ते आशाळभूतपणे नाकर्त्या मनमोहनना जनता पाडणार म्हणून प्रतिक्षा करीत बसले होते. उलट त्यांच्यावर नाराज असलेल्यांना गोळा करण्याचा पुढाकार मोदींनी २०१३ साली घेतला आणि पुढला सर्व इतिहास आपल्यासमोर आहे. आज सोनियांपाशी तितका अधिकार उरलेला नाही आणि त्यांना देश व कॉग्रेसपेक्षा आपला वारसा राहुलकडे देण्याखेरीज कशाचीही फ़िकीर नाही. ही विरोधकांची लाचारी झालेली आहे. तमाम विरोधकांनाही याची जाणिव आहे, की कॉग्रेसच्या नेतृत्वाखाली म्हणजे राहुलच्या नेतृत्वाखाली २०१९ सालची लढाई व्हायची. तर कॉग्रेसचा जिर्णोद्धार अशक्य आहेच. पण मोदींना पर्याय म्हणून राहुल समोर केला, तर त्याच्या पाठीशी उभे रहाणार्‍या पक्षांची प्रादेशिक प्रतिष्ठाही लयाला गेल्याखेरीज रहाणार नाही. थोडक्यात मोदींचा पराभव दुरची गोष्ट होईल आणि आघाडीत आलेल्यांना आपापले राज्यातील वर्चस्व गमवावे लागेल. म्हणूनच या तमाम मोदी विरोधी पक्षांना कुठले तरी विश्वासार्ह, देशाला मान्य होईल असे नेतृत्व हवे आहे. त्या पात्रतेत पवार सोडून अन्य कोणीही नेता मोजता येत नाही. यामुळे मोदींना पराभूत करणे शक्य होईलच अशी कोणी हमी देऊ शकत नाही. पण राहुलच्या नेतृत्वाखाली गेल्यास मोदींचा विजय दिग्विजय होऊ शकतो. त्याला रोखणे पवारांच्या नेतृत्वाने नक्की शक्य होईल. हे त्या सर्वांना कळते आहे. पण आपण ते शिवधनुष्य पेलायला तयार असल्याचे पवारांना ठामपणे सांगता आले पाहिजे आणि नुसते सांगूनही भागणार नाही, तर आपल्या अटीवर नेतृत्व स्विकारण्याची भाषाही पवारांनी खंबीरपणे बोलली पाहिजे.

सोनियांच्या इशार्‍यावर नाचणारे शरद पवार किंवा ममताच्या रुसण्याचे गळपटणारे पवार कोणाला आवडणार नाहीत. ते देशाला भावणार नाहीत की महाराष्ट्राला रुचणार नाहीत. आपल्या कुवत व पात्रतेचा आत्मविश्वास दाखवू शकणारे व तशी पावले टाकू शकणारे शरद पवार पुढल्या दोनचार महिन्यात जगाला दिसले, तर देशातल्या एकूण़ मोदीमुक्त राजकारणाला मोठा वेग येऊ शकेल. त्यातून मोदींनाही जिंकण्यासाठी आटापिटा करावा लागेल. नुसत्याच विरोधी प्रचाराने वा आरोपांच्या गदारोळाने लोकसभेच्या लढतीमध्ये पंतप्रधानाला पराभूत करता येत नाही. ज्याने आठ सार्वत्रिक निवडणूकांनंतर प्रथमच एकपक्षीय बहूमताचा विक्रम केला आहे, त्याला तर असे सहज पराभूत करणे, ह्या दुबळ्या विस्कळीत विरोधकांना शक्यच नाही. त्यांचा हा दुबळेपणा त्यांना पटवून आणि आपल्या हाती एकमुखी नेतृत्व देण्याचे मानायला भाग पाडूनच, पवार या स्पर्धेत उतरू शकतात. आजवर जी आमदार वा खासदारांची संख्या जुळवण्याच्या कसरती केल्या त्याकडे पाठ फ़िरवून पवारांना प्रथमच आपल्या गुणवत्ता व प्रतिभेच्या आश्रयाने ही शर्यत करावी लागेल. त्याला इतर पक्ष तयार नसतील, तर पवारांनी त्यातून अंग काढून घ्यावे आणि काही काळ विरोधकांची थोडी घुसमट होऊ द्यावी. शरदबाबूंनी इतके केले आणि आजवरच्या धसमुसळेपणा सोडून खर्‍याखुर्‍या स्ट्रॉंग मराठा असण्याची साक्ष कृतीतून दिली, तर अवघा महाराष्ट्रही त्यांच्यामागे तितक्याच विश्वासाने उभा राहिल. हा पवारांच्या व्यक्तीगत महत्वाकांक्षेपुरता विषय नसून देशाच्या राजकीय परिस्थितीने निर्माण केलेल्या अपुर्व संधीचा मामला आहे. तेव्हा त्यांनी जरूर पुढाकार घ्यावा. पण मोदींना तोडीस तोड मित्रपक्षांना आपल्या इशार्‍यावर वागवण्याची अट घालूनच पुढे जावे. पवार पंतप्रधान व्हावेतच. पण मनमोहन वा देवेगौडा यांच्यासारखे नको, तर खंबीर मोदींसारखे व्हावेत. ही मराठी माणसाची सुप्त इच्छा आहे.