मोदींना हरावंच लागेल

आता पुढले ७० दिवस असे आहेत, की पंतप्रधान नरेंद्र मोदींना रोजच्या रोज पराभव पत्करावा लागणार आहे. मागल्या सतरा वर्षाचा तोच इतिहास आहे. जेव्हा निवडणुकांचे निकाल लागतात, तेव्हाच एकदा मोदी जिंकतात. त्यानंतर पुढल्या निवडणूकांसाठी मतदान होऊन मतमोजणी होईपर्यंत मोदींना सतत पराभूत व्हावे लागत असते. यातला फ़रक समजून घेतला पाहिजे. ज्या मतांची कधी मोजणी होत नाही वा निवडणूक आयोग ज्या मतांची दखलही घेत नाही; असे मतप्रदर्शन सतत चालू असते आणि त्यात नेहमी मोदींच पराभूत होत असतात. लोकांना आणि मोदींना आता त्याचीही सवय अंगवळणी पडलेली आहे. निवडणूका मतदानाने जिंकायच्या असतील, तर त्या मत‘प्रदर्शनात’ हराव्या लागतात. हे मोदींच्या राजकीय वाटचालीचे सुत्र बनून गेलेले आहे. सहाजिकच आता पुढल्या सत्तर दिवसात आणि सात फ़ेर्‍यांमध्ये जे मतदान व्हायचे आहे, त्याची मोजणी होईपर्यंत मोदींचा रोजच्या रोज पराभव होण्यालाही पर्याय नाही. ह्या मत‘प्रदर्शनात’ नेहमी जिंकणार्‍यांचे दुर्दैव असे आहे, की निवडणूक आयोग प्रदर्शनातली मते मोजत नाही. किंवा त्यावर निवडणूकांचे निकाल लावीत नाही. सहाजिकच मतप्रदर्शनात मोदींना हरावे लागते आणि त्यांना हरवायला टपलेल्यांना जिंकावेच लागते. ह्यात आता नवे काहीच राहिलेले नाही. गंमत म्हणून मागल्या २०१४ च्या लोकसभा निवडणूकीपुर्वी जानेवारी-मे अशा प्रदिर्घ साडेचार महिने चाललेल्या मतप्रदर्शन वा मतचाचण्यांचे अडगळीत पडलेले अहवाल काढून मी तपासत होतो. अगदी एक्झीट पोलचेही आकडे तपासले, तेव्हा भाजपा वा नरेंद्र मोदींना कोणी एनडीए म्हणूनही बहूमताच्या जवळपास फ़िरकू देत नव्हता. त्यामुळे १६ मे २०१४ पर्यंत मोदी निमूट पराभव पत्करत चालले होते आणि १६ मे रोजी मतमोजणी होऊनच त्यांना विजयी व्हावे लागलेले होते. मग आता २३ मेपर्यंत मोदींनी पराभूत होण्याला पर्याय आहे काय?

सध्या मार्च महिना चालू आहे आणि पाच वर्षे मागे काय स्थिती होती? तेव्हाही नुकत्याच लोकसभा निवडणुका जाहिर झालेल्या होत्या आणि मोदी गुजरातचे मुख्यमंत्री असतानाच पंतप्रधान पदाच्या शर्यतीत उतरले होते. मग ते वाजपेयी ठरतील का? वाजपेयी होऊन भाजपाला सत्तेपर्यंत घेऊन जातील का? मोदींमुळे भाजपाचा सुपडा साफ़ होईल, की एनडीएला सत्ता मिळेल असे नानाविध प्रश्न विचारले जात होते. पण स्वप्नातही कोणी राजकीय विश्लेषक एनडीएला बहूमत मिळण्याची भाषा बोलत नव्हता. मग भाजपाला एकहाती बहूमत मिळण्याची गोष्ट दुरची होती. मार्च २०१४ च्या सुमारास ज्यांनी मतचाचणी करून भाकिते वर्तवली होती, त्यांचे तेव्हाचे आकडे आजही तपासून बघायला हरकत नसावी. एनडीटिव्ही हंसा यांनी तेव्हा एनडीएला फ़ार तर २३० जागा मिळण्याचा अंदाज व्यक्त केला होता. तर आयबीएन लोकनिती यांनी एनडीएला २४५ पर्यंत मजल मारण्याची मुभा दिलेली होती. टाईम्स नाऊ सी व्होटर यांनी महिनाभर आधी २२७ जागा एनडीएला देऊ केल्या होत्या. थोडक्यात कोणालाही भाजपा अडीचशेचा पल्ला ओलांडण्याची शक्यता दिसत नव्हती की एनडीएलाही बहूमत मिळण्याची खात्री वाटत नव्हती. मग दोनतीन महिने असे मतप्रदर्शन चालले होते. कोण सत्तेत येईल वा कुठल्या आघाडीला सत्ता मिळेल, अशी चर्चा फ़ारशी होतच नव्हती. सगळे मतप्रदर्शन, विश्लेषण वा चाचण्या मोदीचे भवितव्य ठरवत होते. अखेरीस मतदान संपून गेले आणि १२ मे रोजी सगळ्या चाचणीकर्ते व वाहिन्यांनी झालेल्या मतदानाचे एक्झीट पोल जाहिर केले. तेव्हा चाणक्य नावाची संस्था व न्युज २४ ही नगण्य वाहिनी वगळता कोणी एनडीएला बहूमत दिले नव्हते. इंडीयाटुडे वाहिनीने कसेबसे एनडीएला बहूमताच्या दारात आणून उभे केलेले होते. बाकीच्या दिग्गजांना एनडीए वा मोदींच्या अपयशाची पक्की खात्री होती.

आताही रविवारी सतराव्या लोकसभा निवडणूकीचे वेळापत्रक जाहिर झाले, त्याच दिवशी दोनतीन वाहिन्यांनी आपापल्या मतचाचण्यांचे अहवाल सादर केलेले आहेत. त्यापैकी कोणालाही एनडीए वा भाजपाला बहूमत देण्याची हिंमत झालेली नाही. सहाजिकच पाच वर्षापुर्वी जे राजकीय अभ्यासक व विश्लेषक छाती ठोकून एनडीएलाही बहूमत हुकण्याची हमी देत होते, तेच आजही मोदींचे दिवस कसे भरले; त्याची ग्वाही देऊ लागलेले आहेत. ही मोदींसाठी नेहमीची लक्षणे आहेत. २००२ सालात गुजरात दंगलीनंतर विधानसभा बरखास्त करून मोदींनी मध्यावधी निवडणूका घेतल्या; तेव्हापासून त्यांना पराभवाची भाकिते ऐकूनच निवडणुका जिंकण्याची सवय लागली आहे. त्याला मागल्या लोकसभेत अपवाद झाला नाही तर आता तरी कसा होईल? त्यामुळेच वेळपत्रक जाहिर झाल्यानंतरचे मतचाचण्य़ांचे आकडे ऐकून मोदी कमालीचे खुश असतील. कारण त्यांना अशा अपशकुनी गोष्टी नेहमीच शुभशकून ठरलेले आहेत. या अनुभवातून एक गोष्ट मोदी शिकलेले आहेत. जोपर्यंत राजकीय विश्लेषक आणि पुरोगामी पत्रकार संपादक मोदींच्या पराभवाची भाकिते करणार आहेत, तोपर्यंत आपण योग्य मार्गाने चाललो आहोत, याची मोदींना नेहमी खात्री वाटते. उलट ज्यादिवशी असे लोक मोदींचे गुणगान करू लागतील, त्यादिवशी मोदींना घाम फ़ुटल्याशिवाय रहाणार नाही. अशा लोकांनी भाजपा वा मोदींना बहूमत मिळण्याची हमी तातडीने दिली, तर अमित शहांची झोप उडून जाईल. (बिहार विधानसभा निवडणूक आठवा) पुरोगामी अभ्यासक आपली पाठ थोपटतात, म्हणजेच काही तरी चुकते आहे, असे या दोघांना वाटू शकेल. कारण मोदींच्या पराभवाची भाकिते ही आता मोदींच्या विजयाची मोजपट्टी झालेली आहे. याचा अगदी ताजा पुरावा आपल्याला विधानसभा निवडणूकांच्या निकालातही मिळालेला आहे. छत्तीसगडला कोणी भाजपाच्या पराभवाची खात्री देत होता?

छत्तीसगडमध्ये कॉग्रेसला निर्णायक बहूमत मिळाले आणि राजस्थान मध्यप्रदेशात मात्र कॉग्रेसला तितके निर्णायक यश मिळू शकले नाही. राजकीय विश्लेषणाची अशी शोकांतिका होऊन गेलेली आहे. त्रिपुरात भाजपाला इतके मोठे यश कोणाला वर्तवता आले होते का? हाच निवडणूकीतले मतदान आणि राजकीय मतप्रदर्शनातला मूलभूत फ़रक असतो व आहे. मतदार आणि अभ्यासक यांच्या मतांमध्ये जमिन अस्मानाचा फ़रक असतो. अभ्यासकांचे दुर्दैव असे, की त्यांच्या मतांवर आयोग निवडणूकांचे निकाल लावत नाही आणि सामान्य मतदार अभ्यासकांइतका बुद्धीजिवी नसतो. त्याला राज्यशास्त्रानुसार जगायचे नसते, तर आपल्या इच्छेनुसार जग चालवायचे असते. मोदी हा राज्यशास्त्राचा विद्यार्थी वा अभ्यासक नाही. तोही एका सामान्य घरातून आलेला सामान्य बुद्धीचा माणूस आहे. म्हणूनच तोही सामान्य माणसाच्या पातळीवर विचार करतो आणि समोरचे सत्य निमूटपणे स्विकारतो. ते सत्य मतमोजणी व निकालाच्या दिवशी जगाला मान्य करावे लागत असते. म्हणूनच येणार्‍या सत्तर दिवसात मोदी एक गोष्ट बिनतक्रार करणार आहेत. ती म्हणजे मतप्रदर्शन व विश्लेषणात पराभव पत्करण्याची. त्यालाही पर्याय नाही. दोन महिन्यापुर्वी दिलेल्या एका मुलाखतीत त्यांनी त्याचीच कबुली दिलेली होती. स्मिता प्रकाश हिने मोदींना अखेरचा प्रश्न विचारला होता. पाच वर्षात काय करायचे राहून गेले? मोदी उत्तरले, दिल्लीच्या बुद्धीमंतांचे अभ्यासकांचे समाधान करू शकलो नाही. तेच असमाधानी असंतुष्ट आत्मे आज मोदींच्या पराभवाची भाकिते रंगवित असतील, तर निकालाच्या दिवशी काय माहोल असेल? त्याचा आपण अंदाज करू शकतो. तोपर्यंत मोदी रोजच्या रोज नित्यनेमाने प्रत्येक चाचणीत पराभूत होतील, याविषयी कोणीही मनात शंका बाळगण्याचे कारण नाही. चाचणीत पराभूत होणे, हीच मोदी विजयाची पहिली पायरी ठरली आहे ना?