‘राज’ ठाकरेपर तो भरोसा करो

१९७०-८० च्या दशकात बब्बन खान नावाच्या हैद्राबादी कलाकाराने खुप धमाल उडवलेली होती. मुंबई, दिल्ली वा तत्सम महानगरात तो एक नाटक घेऊन यायचा आणि त्याच्या प्रयोगासाठी इतकी झुंबड उडायची, की आठवडाभराची तिकीटे काही तासात संपून जायची. षण्मुखानंद हे त्यावेळचे सर्वाधिक आसने असलेले थिएटर होते. अडीच तीन हजार सीटांच्या त्या नाट्यगृहामध्ये सलग सात दिवस बब्बन खानचे नाटक तुंबळ गर्दी खेचायचे. तसा त्यात नाव घेण्यासारखा कोणीही नावाजलेला कलाकार नव्हता आणि एकूण टीमही निनावी म्हणावी अशीच होती. पण त्यातल्या विनोदी संवाद आणि प्रसंगांनी लोकांना वेड लावलेले होते. त्या नाटकाचे नाव होते, ‘अद्रक के पंजे’. नाटकाची कथाही भारी नव्हती. पण त्यात जे प्रासंगिक व जीवनातील हलकेफ़ुलके अनुभव कथन होते, त्यामुळे त्याने लोकप्रियतेचे शिखर गाठलेले होते. एक गांजलेला सामान्य मध्यमवर्गिय. त्याला बारा मुले असतात आणि त्यांच्यासह कुटुंबाचा उदरनिर्वाह करताना हा गृहस्थ मेटाकुटीला आलेला असतो. त्या गरीबीवर बब्बन खान याने इतकी मजा निर्माण केलेली होती, की लोक त्याच्यावर फ़िदा होते, थोडक्यात दिवाळखोर कर्जबाजारी बब्बनखान, त्याची पत्नी आणि देणेकरी यांच्यातली वादावादी संवाद असे त्याचे एकूण स्वरूप होते. सध्या लोकसभा निवडणूका चालू असताना आपल्या पक्षाचा कोणी उमेदवार नसताना मनसे अध्यक्ष राज ठाकरे यांनी चालविलेली मोदीविरोधी आघाडी आणि त्यांच्या भरवंशावर लढणारी कॉग्रेस-राष्ट्रवादी, यांच्या भूमिका बघितल्यावर बब्बन खान आणि त्याच्या त्या विनोधी नाटकातील एक प्रसंग आठवला. दिवाळखोर कसे युक्तीवाद करू शकतात? आज कॉग्रेसी राजवर लोकांनी विश्वास ठेवून आपल्याला मते द्यावीत म्हणून आशाळभूत मागाणी करतात, त्यामुळे खरे तर बब्बनखान आठवला. बब्बन म्हणायचा रेड्डीसाब पर भरोसा करो. आणि आज कॉग्रेसवाले म्हणतात राज ठाकरेंवर विश्वास ठेवा.

शुक्रवारी रिपब्लिक या वाहिनीवर एका चर्चेत राष्ट्रवादी कॉग्रेसचे प्रवक्ते आसिफ़ भामला यांचा युक्तीवाद मला बब्बनखानची आठवण देऊन गेला. वाराणशीतील नरेंद्र मोदी यांचा रोडशो आणि तिथून उमेदवारी करायच्या गमजा करून प्रियंका गांधींनी घेतलेली माघार, असा विषय चर्चेसाठी होता. तर त्यात वाराणशीबद्दल बोलण्यापेक्षा भामला हे अर्णबचे लक्ष राज ठाकरे यांच्या मुंबई महाराष्ट्रातील भव्य सभांकडे व त्यातील आरोपाकडे लक्ष वेधत होते. मला त्याची गंमत वाटली. राज्यात पंधरा वर्षे आणि देशात दहा वर्षे राज्य केलेल्या कॉग्रेस राष्ट्रवादी पक्षाच्या नेत्यांना जनतेला सामोरे जाऊन आपला कारभार मोदी सरकारपेक्षा किती उत्तम होता, हे सांगायचे धैर्य आज उरलेले नाही. आपण काय दिवे लावले त्याविषयी त्यांना लोकांना सांगण्याची गरज वाटत नाही. यापेक्षा ते आपल्या प्रचाराची धुरा राज ठाकरे यांच्यावर सोपवून मोकळे झालेले आहेत. त्याविषयी इथे चर्चा आहेच. पण आपले मुद्दे मांडण्यापेक्षा राष्ट्रवादीचा प्रवक्ता किंवा मोदी विरोधातला कोणी बुद्धीमंत सुंदरम, राज ठाकरेंनी चालविलेल्या आरोपांचा हवाला देतो आहे. याला शहाणपणा नव्हेतर केविलवाणा प्रयास म्हणतात. आपण असे अन्य कुणाच्या भाषणाचे वा आरोपांचे हवाले देऊ लागतो, तेव्हा आपली विश्वासार्हता संपल्याचीच ग्वाही देत असतो. इतकेही अशा शहाण्यांच्या लक्षात येत नसेल, तर त्यांची कींव करावी तितकी थोडी असते. आसिफ़ भामला हे जणू असेच अर्णबला किंवा मतदाराला सांगत होते, की आमच्यावर, आमच्या पक्षावर विश्वास ठेवू नका. पण राज ठाकरे यांच्यावर विश्वास ठेवाल की नाही? यालाच लाचारी म्हणतात आणि त्याचे अतिशय मस्त चित्रण बब्बन खानच्या नाटकात आलेले आहे. आपल्या दारात येऊन वसुलीसाठी शिवीगाळ करणार्‍या कुणा देणेकर्‍याला नाटकातला बब्बनखान नेमक्या याच शब्दात आश्वासन देतो, की माझ्यावर नाही, तर शेजारी रेड्डीसाहेब आहेत, त्यांच्यावर विश्वास ठेवा ना? हे काय प्रकरण आहे?

बब्बन खान आपल्या घरात बसलेला आहे आणि एकामागून एक देणेकरी त्याच्या दारी वसुलीसाठी येत असतात. एक असतो किराणा दुकानदार. त्याची उधारी थकबाकी शिल्लक असताना बब्बनखानची पत्नी त्याला बासमती तांदळाचा भाव विचारते. तर बब्बनखान म्हणतो, बेगम उधारही लेना है तो भाव क्यु पुछना? कॉग्रेस राष्ट्रवादी पक्षाची दुर्दशा यापेक्षा वेगळी आहे काय? तशाच वसुलीसाठी आलेला दुधवाला भयंकर खवळलेला असतो. त्याची तीन महिन्यांची थकबाकी असते आणि तो वसुलीच्या भांडणात शिव्याशाप देण्यापर्यंत मजल मारतो. तर बब्बनखानचा शेजारी गलबला ऐकून तिथे येतो. दुधवाल्याला समजावतो, बब्बन एक गृहस्थ आहे आणि रस्त्यावरचा कोणी भुरटा नाही. घर सोडून कुठे पळून जात नाही. थकबाकी राहिलेली असेल तर पुढल्या खेपेस देऊन टाकेल, वगैरे. दुधवाला ते मान्य करीत नाही. मागल्या तीन महिन्यात अशाच आश्वासनाला फ़सून थकबाकी उधारी वाढलेली आहे. ती वसुल केल्याशिवाय हलणार नाही अशी धमकीच तो देतो. मग शेजारी रेड्डी व दुधवाला यांच्यातच हमरातुमरी सुरू होते. परिणामी बब्बनखान बाजूला पडतो आणि रेड्डीच दुधवाल्याला अंगावर घेतात. संतापाच्या भरात हा शेजारी विचारतो, अशी किती थकबाकी आहे की तू बब्बनला अपमानित करीत आहेस? अवघे ७५ रुपये? रागाच्या भरात रेड्डी खिशात हात घालतात आणि नोटांची थप्पी बाहेर काढतात. त्यातले मोजून ७५ रुपये दुधवाल्याच्या अंगावर फ़ेकतात. समाधान झाले काय, अस विजयी मुद्रेने बोलतात. त्यांचे मन:पुर्वक आभार मानून दुधवाला निघत असताना बब्वनखान म्हणतो. पहेलवान, कल दुध देने आ रहे होना? या निर्लज्जपणाने खवळलेला दुधवाला मागे वळून म्हणतो. तुझ्यावर कोण विश्वास ठेवील? वसुली करताना दमछाक झाली. बस झाले. यापुढे तुला दुध नाही. बब्बनखान राष्ट्रवादी कॉग्रेसच्या प्रवक्त्याच्या भाषेत म्हणतो, यार हमपर नही लेकीन रेड्डीसाबपर तो भरोसा करो.

मागल्या काही दिवसात राज ठाकरे यांनी उघडलेली आघाडी कशासाठी होती? रेड्डी यांनी तर दुध घेतलेले नव्हते आणि सगळी लढाई त्यांनी अकारण अंगावर घेतली होती. त्यापेक्षा मनसेच्या सभा वेगळ्या आहेत काय? आपले उमेदवार नाहीत की आपण निवडणूकीच्या लढतीमध्ये नाही. मग राज ठाकरे आवेशात इतकी भाषणे का देत आहेत? कॉग्रेस राष्ट्रवादीचे नेते त्यांना त्याविषयी चकार शब्द कशाला विचारत नाहीत? निदान त्या नाटकात शेजारच्या रेड्डीला बब्बनखान आपली उधारी चुकती करण्यासाठी वा दुधवाल्याशी भांडायला बोलावत तरी नाही. इथे मातोंडकरपासून अशोक चव्हाणांपर्यंत प्रत्येकजण राज ठाकरेंना आपापल्या मतदारसंघात सभा घ्यायला आमंत्र्ण देतो आहे. आपली दिवाळखोरी प्रत्येकाला इतकी मनोमन पटलेली आहे, की आपल्या कामाच्या जोरावर मते मागण्याची हिंमत त्यांच्यात उरलेली नाही. मग कलावंत साहित्यिक वा अन्य कोणी पक्ष नेते यांना मतांचा जोगवा मागायला पुढे केले जात आहे. त्यासाठी मग लोकशाही वाचवणे किंवा संविधान धोक्यात असल्या आरोळ्याही ठोकल्या जात असतात. पण व्यवहारात त्यांचे दिवाळे वाजलेले आहे. त्या नाटकात बब्बनखान जसा दुध घेऊन पैसे चुकते करायलाही खिशात काही नसलेला दिवाळखोर झालेला असतो, तशी ही दुर्दशा आहे. आमचे नेते, आमचा कार्यक्रम, आमची धोरणे यावर आम्हाला मते द्या, असे कोणी मतदाराला सांगण्याच्या स्थितीत राहिलेला नाही. अगदी त्यांच्या साहित्यिक कलावंत पुरोगामी साथीदारांचीही अवस्था तितकीच केविलवाणी झालेली आहे. आजवर ज्या राज ठाकरेवर ‘खळ्ळ खट्याक’ अशी मल्लीनाथी चालायची तोच आता पुरोगामीत्व वाचवू शकेल इतकाच आशावाद शिल्लक उरला आहे. म्हणून मग बब्बनखानच्या सुरात ते लोक सांगू लागले आहेत, आमच्यावर राग असू देत, पण निदान राज ठाकरेंवर विश्वास ठेवाल की नाही?