‘मटा’ रडे खोटा-रडे

कधीकाळी महाराष्ट्राच्या दोन पिढ्या महाराष्ट्र टाईम्सच्या अग्रलेखांनी सुशिक्षित व समजूतदार बनवण्याला मोठा हातभार लावलेला आहे. गोविंद तळवलकर यांचे संपादकीय लेख लोकांना राजकारण समाजकारण यातली गुंतागुंत समजावण्यात मोठी कामगिरी बजावत होते आणि सामान्य लोकांना रहस्य वाटणार्‍या घडामोडींचा हळुवार उलगडा करण्यात त्यांच्या अग्रलेखाचा हातकंडा होता. पण आजकाल त्याच मटामध्ये अग्रलेख कोण लिहीतो वा कशासाठी छापला जातो, असा प्रश्न लोकांना पडत असतो. कारण सामान्य वाचकालाही जे सहज समजले आहे किंवा उलगडले आहे, अशा सोप्यासरळ गोष्टी अकारण गुंतागुंतीच्या करून सांगण्यासाठीच हा अग्रलेख ओळखला जाऊ लागला आहे. त्यात काय लिहीले आहे आणि कशाशी संबंधित आहे, ते बहुधा लिहीणार्‍यालाही ठाऊक नसते. अन्यथा इतके असंबंद्ध लिखाण दहावीच्या विद्यार्थ्यालाही प्रयत्नपुर्वक करता येणार नाही. दि. २९ मार्चच्या ‘भाजप आणि काँग्रेसची रणनीती’ अग्रलेखात मटाकार काय लिहीतात, त्याच्या एक एक वाक्याचे पोस्टमार्टेम करायला गेल्यास बहुधा ते राहुल गांधींनी लिहीलेले असावे असेच वाटते. कारण आजच्या भारतीय सार्वजनिक जीवनात इतकी असंबंद्ध मांडणी दुसर्‍या कोणाला शक्य नाही. नुसती सुरूवातच बघा, ‘यंदाची लोकसभा निवडणूक ही २०१४ सारखी एकतर्फी ठरेल, असे वाटत नाही. निदान वरकरणी तरी तसेच भासत आहे.’ मुद्दा तुम्हाला भासते काय त्यापेक्षा तुम्हाला खात्रीपुर्वक वाटते काय, याचा निष्कर्ष अग्रलेखात मांडायचा असतो. की त्याचेही भान उरलेले नाही? एकतर्फ़ी निवडणूक होईल असे प्रत्येक बाजूच सांगत असते. मग ते मोदी असोत किंवा त्यांचे विरोधक असोत. हे नेहमीचेच झालेले नाही काय? मग त्यात भास आभासाचा प्रश्नच कुठे येतो? मैदानात उतरलेला प्रत्येकजण आपल्याच विजयाचे हवाले देत असतो. पत्रकाराला भासाच्या आधारावर विश्लेषण जरून चालते काय?

एखादी गोष्ट तुम्हाला भासते तशी नसतेही. कारण भास फ़सवा असतो. त्याला कसला आधार नसतो. प्रचार अपप्रचार किंवा मतचाचण्या आणि बातम्या, यातूनच एक प्रतिमा तयार होत असते. देशाच्या कानाकोपर्‍यात प्रत्येक पत्रकार जाऊ शकत नाही. सहाजिकच इतरांच्या बातम्या व अहवाल वाचून त्याला आपले निष्कर्ष काढावेच लागत असतात. त्यात काही चुकीच्या बातम्या असू शकतात, तर काही अहवाल दिशाभूल करणारेही असू शकतात. त्यामुळेच कुणा पत्रकार संपादकाकडून आपण पक्के भाकित मागू शकत नाही. पण ज्या विषयावर आपण लिहीत आहोत, त्यातला आशय तरी आकलन झालेला असला पाहिजे ना? की अधांतरी वाटेल ते खरडून द्यायचे? अग्रलेखाचे दुसरे वाक्यही तसेच विनोदी आहे. ‘नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखाली पुन्हा सत्तेत येण्यासाठी भाजपप्रणित राष्ट्रीय लोकशाही आघाडीने, तर त्यांना रोखण्यासाठी विरोधी पक्षांनी यंदा पुरेसा गृहपाठ केलेला दिसतो.’ गृहपाठ करण्यामुळेच भाजपा मागल्या खेपेस सहज बहूमतापर्यंत पोहोचला होता आणि नंतरच्या विधानसभांतही त्याने मोठी बाजी मारली. पण विरोधकांनी कुठला गृहपाठ केला, त्याचा तपशील लोकांना खरोखर जाणून घ्यायचा आहे. रोजच्या रोज वाहिन्यांचे संयोजक विरोधात आघाड्या व एकमत होऊ शकले नाही, म्हणून कंठशोष करीत असतात. मग मटाकारांना त्यात कुठला गृहपाठ दिसू शकला? हा संशोधनाचा विषय नाही काय? इतका मोठा अग्रलेख लिहीण्यापेक्षा मोदींना वाटते तितकी निवडणूक सोपी नाही हे एक वाक्यही पुरले असते ना? तितकीच छपाईची शाई तरी वाचली असती. ‘उत्तर प्रदेश आणि पश्चिम बंगालचा अपवाद वगळता बहुतेक राज्यांत प्रमुख प्रादेशिक पक्षांचे काँग्रेसशी 'सामंजस्य' झाले आहे.’ हा शोध या महाभागांनी कुठून लावला? आंध्रप्रदेश, केरळ वा दिल्ली. तेलंगणा, आसाम ही भारतातील राज्ये नाहीत काय? या राज्यात ९० जागा आहेत ना? तिथे कुठली एकवाक्यता झाली आहे? आता हा सलग अर्धा परिच्छेदच वाचा,

‘गेल्यावेळी उत्तर प्रदेश व बिहारमधील १२० पैकी १०४ जागांची कमाई करणाऱ्या भाजप आघाडीला हे संख्याबळ बहुतांश शाबूत राखले तरच सत्तेत परतण्याची संधी मिळू शकेल. या जाणिवेतूनच भाजपने रणनीती आखली आहे. कर्नाटक वगळता दक्षिणेतील पाच राज्यांमध्ये भाजपला फारशी संधी दिसत नाही. दुसरीकडे उत्तर प्रदेशात समाजवादी पक्ष आणि बहुजन समाज पक्ष यांची आघाडी झाली असली तरी त्यांचे काँग्रेसशी जमलेले नाही. या दुहीचा फायदा उठविण्याचा मोदी-शहांचा प्रयत्न आहे. पण प्रियांका गांधी वाड्रा यांच्या पदार्पणामुळे तेथील चित्र काहीसे धूसर झाले आहे. मोदी-शहांप्रमाणेच राहुल-प्रियांका यांच्या प्रचारावर काँग्रेसची मदार असेल. त्यांच्यासोबत कन्हैयाकुमार, ममता बॅनर्जी, चंद्राबाबू नायडू, अखिलेश यादव, शरद पवार, मायावती, केजरीवाल, तेजस्वी यादव, कुमारस्वामी, राज ठाकरे, हार्दिक पटेल आदींमुळे कागदावर तरी विरोधी पक्षांच्या प्रचाराचे पारडे जड दिसू शकते. यंदा विरोधी पक्षांच्या ऐक्याला शक्य तितके तडे देण्याला भाजपने सर्वोच्च प्राधान्य दिले. त्याला उत्तर प्रदेश, बंगालमध्ये यशही आले. दुसरीकडे काँग्रेसनेही प्रादेशिक मित्रपक्षांच्या साथीने किमान चारशे मतदारसंघांत एकास एक लढतीच्या माध्यमातून भाजप आघाडीला शह देण्याचे डावपेच आखले आहेत.’

शेंडा ना बुडखा अशी स्थिती आहे ना? ‘विरोधी पक्षांच्या ऐक्याला तडे देण्याला भाजपाने प्राधान्य दिले’ या वाक्याचा अर्थ काय होतो? विरोधी पक्ष वा कॉग्रेस इत्यादि पक्षांची धोरणे वा वाटाघाटी करण्याचे काम त्यांनी भाजपावर सोपवलेले आहे काय? त्यांच्या पक्षात काय किंवा कसे व्हावे, याचेही निर्णय भाजपा वा मोदीशहा घेतात असा या अग्रलेखकाचा समज आहे काय? नसेल तर भाजपाने ‘प्राधान्य’ दिले म्हणजे काय? दुसर्‍या पक्षात काय व्हावे, याचे प्राधान्य भाजपा ठरवू शकत नाही. किंवा भाजपाने काय धोरण ठरवावे, त्याचा निर्णय कॉग्रेस वा बसपात होत नसतो. इतकेही राजकारण या अग्रलेख खरडणार्‍यांना समजू शकत नाही काय? प्राधान्य प्रत्येक पक्षाने आपापले ठरवायचे असते आणि त्यात अन्य कोणाच्या डावपेचांना बळी पडणार नाही, याची काळजी घ्यायची असते. पण इतके छोटे तत्व संपादकांच्या गावीही नसावे. अन्यथा विरोधकांनी काय करावे, त्याचे प्राधान्य त्यांनी विना टेंडर भाजपाकडे कशाला सोपवले असते? विरोधी ऐक्याला भाजपा कसे तडे देऊ शकतो? की ह्या तमाम पक्षानी आपले धोरण व निर्णयही मोदीशहांकडे आऊटसोर्स केले, अशी मटा संपादकांची समजूत आहे? कारण ते असले बालीश वाक्य लिहून थांबलेले नाहीत. त्याच्या पुढे जाऊन त्यांनी एक जावईशोधही लावला आहे. विरोधी ऐक्याला तडे जाण्याच्या डावपेचात भाजपाला उत्तरप्रदेश बंगालमध्ये यश आल्याचाही दावा त्यांनी केला आहे. ह्याचा अर्थ राहुलपासून अखिलेश, ममता व मायावती मोदींच्या इशार्‍यावर उठाबशा काढतात, अशी संपादकांची समजूत दिसते. अन्यथा असले राहुल पारायण त्यांनी लिहून छापले नसते. दिवंगत तळवलकरांचा आत्मा कुठे घोटळत असेल, तर त्याला किती यातना होत असतॊल, त्याची नुसती कल्पना करावी. कारण असे फ़क्त राहुल गांधी लिहू शकतात वा बोलू शकतात. आजकाल तेच मटाचे अग्रलेख खरडतात काय?

नंतर उपरोक्त परिच्छेदातील चारशे मतदारसंघात एकास एक लढती देण्याची तयारी मटाकारांनी कुठून शोधून काढली ते शोधावे लागते. दक्षिणेतील चार राज्यात भाजपाला फ़ारशी संधी नसेल तर किमान शंभर जागा आधीच बाद होतात. तेलंगणा, आंध्र, तामिळनाड व केरळात भाजपाला संधी नसेल तर शंभर जागा अशाच बाद झाल्या. म्हणजे उरल्या ४४० जागा. त्यापैकी उत्तरप्रदेश व बंगाल मध्ये तिरंगी चौरंगी लढती होत असतील तर आणखी १२० जागा बाद झाल्या. म्हणजे उरल्या ३२० जागा. जिथे कॉग्रेस व त्यांच्या तथाकथित मित्रपक्षांनी मटाकारांच्या मध्यस्थीने केलेल्या ‘सामंजस्या’मुळे एकास एक लढती होणार आहेत. त्यामध्ये बहुधा ओडीशा नावाचे राज्य मटाकारांना ठाऊकच नसावे. तिथल्या २१ जागा आणखी वगळल्यास उरल्या फ़क्त तिनशे जागा. मग चारशे जागी मटाकार एकास एक लढती कशा घडवू बघतात? की भास आभासात जगायची सवय लागल्याचा हा परिणाम आहे? त्याच मटाचे माजी संपादक कुमार केतकर जसे त्यांच्या सोयीनुसार बुद्धीबळाच्या पटावर पासष्टावे घर निर्माण करून वाढीव चटईक्षेत्र काबीज करायचे; तसे नवे मटा संपादक लोकसभेच्या जागा आपल्याच अधिकारात कमीअधिक करीत असावेत काय? राफ़ायलच्या खरेदी किंमतीत राहुल गांधी दोनशे कोटीपासून सहासातशे कोटीपर्यंत कुठलाही आकडा बेधडक ठोकून द्यायचे. हे संपादक मजकूर बहुधा राहुलकडूनच अंकशास्त्र शिकलेले असावे. अन्यथा त्यांनी अशी आकड्यांची कसरत वा युक्तीवादाची बुळबुळीत लवचिकता कुठून आत्मसात केली असेल? त्या मटा वाचकांची दया येते ज्यांना आजकाल असे काही नासलेले वा बिनसलेले वाचावे लागत असते. शक्य झाल्यास संपादकांनी १९६० पासून १९९५ पर्यंत गोविंदरावांनी लिहीलेले व प्रकाशित झालेले अग्रलेख काढून पुन्हा वाचावेत आणि त्याचे अध्ययन करून अग्रलेख म्हणजे काय, ते जाणून घ्यावे. मग लेखणी उचलावी. मगच प्राधान्य, डावपेच, एकास एक असल्या साध्या मराठी शब्दांचा बोध त्यांना होऊ शकेल. त्यांचा वापरही करता येईल. निदान मटा रडे खोटा रडे म्हणायची पाळी वाचकावर येणार नाही.