गावात लगीन, कुत्र्याक बोवाळ

आता त्याला पाच वर्षे उलटून गेलेली आहेत. २०१३-१४ च्या कालावधीत देशातले अनेक तथाकथित बुद्धीमंत आणि कलावंत वगैरे आजच्यापेक्षाही मोठ्या आवाजामध्ये देश खड्ड्यात जाणार म्हणून चिंताक्रांत झालेले होते. नोबेल विजेते डॉ. अमर्त्य सेन यांच्यापासून गिरीश कर्नाडपर्यंत अनेकजण तर मोदी निवडून आल्यानंतर भारत सोडून अन्य देशात पलायन कराव लागेल, असेही त्या काळात घसा कोरडा करून सांगत होते. अर्थात त्याचा मतदारावर तीळमात्रही परिणाम झाला नाही आणि प्रचंड बहूमताने मोदींना मतदाराने पंतप्रधानपदी आणुन बसवले. त्याचा कुठल्याही सामान्य बुद्धीच्या माणसाला लागणारा अर्थ सोपासरळ आहे. मोदी भारतीयांना आवडलेले नेते असावेत हा एक अर्थ आहे. तसे नसेल तर हे तथाकथित बुद्धीमंत वा कलावंत आपल्या देशातून निघून जावेत, अशा तीव्र इच्छेनेच लोकांनी मोदींना भरभरून मते दिलेली असावीत. मोदींना एकहाती व बहूमताने सत्ता मिळाल्यावर ही मंडळी देश सोडून दुर कुठे निघून गेलेली असावीत, असाच अनेकांचा समज झालेला होता. पण पाच वर्षे उलटून पुन्हा लोकसभेच्या निवडणूका लागल्या आणि यांचा गदारोळ सुरू झाला. त्यावेळी आधी व्यासंगी संपादक कुमार केतकरांच्या व्यापक कटाचे स्मरण झाले. कारण काही महिन्यांपुर्वीच केतकरांनी २०१९ सालची सार्वत्रिक निवडणूक होणारच नसल्याची हमी दिलेली होती. पण नियती वा जगरहाटी केतकरांच्या सल्ल्याने चालत नसल्याने आणि अजूनही देशात निवडणूक आयोग समर्थ असल्याने, निवडणूका घोषित झाल्या. मग हे जुनेच बेडुक बिळातून बाहेर पडले आणि त्यांनी नव्याने डराव डराव सुरू केले. त्यापैकी काहींनी मोदींना मते देऊ नये, असे आवाहन लोकांना केलेले आहे. ते आवहन मतदारासाठी वा मोदी विरोधातले असल्याच्या समजुतीने अनेक भाजपावाले मोदी समर्थक संतप्त झाले तर नवल नाही. मला मात्र खुप जुन्या काळात ऐकलेली एक मालवणी म्हण आठवली.

अशा प्रकारची पत्रके किंवा पोरकटपणा उतावळेपणा सुरू झाला, मग आमची मालवणी आजी म्हणायची ‘गावात लगीन आणि कुत्र्याल बोवाळ’. त्याचा अर्थ मजेशीर आहे. कुठल्याही गाववस्तीमध्ये भटक्या अनाथ कुत्र्यांचा जमावडा असतो. तो कुठेही तळ ठोकून असतो आणि रस्ता चौकातून येणार्‍या जाणार्‍यांवर अकारण भुंकणे त्यांचा विशेषाधिकार असतो. लोक त्यांच्याकडे फ़ारसे बघत नाहीत की त्यांची दादही घेत नाहीत. एखादा खुपच वैतागला तर कुठेतरी पडलेला दगड उचलून त्या भुंकणार्‍यांच्या दिशेने भिरकावतो. किंवा जवळच असला तर त्या कुत्र्याच्या कंबरड्यात लाथ हाणत असतो. यापेक्षा त्यांची दखल कोणी गावात घेत नाही. पण अशी कुत्रेमंडळी त्यावरही खुश असतात. कारण दगड वा लाथ मारणार्‍याने निदान त्यांची दखल घेतलेली असते. पण हा सगळा प्रकार नेहमीच्या जीवनातला असतो. एखाद्या दिवशी गावामध्ये वा वस्तीमध्ये काही मोठा समारंभ वा उत्सव वगैरे असेल, तर या भटक्या कुत्र्यांना कोणी दगडही मारत नाही. खुपच जवळपास फ़िरकले तर हाकलून लावले जाते. पण त्या सगळ्या घडामोडीत आपले स्थान शोधायला ही बेवारस कुत्री कमालीची तळमळत असतात. मग ती अकारण कोणाच्या अंगावर धावून जाणे किंवा भूंकण्याचा खेळ करतात. तरीही कामाच्या व्यापात गुंतलेले लोक गावकरी अशा प्राण्यांकडे दुर्लक्ष करतात. कुठेतरी लाऊडस्पिकर कोकाटत असतो, तर सनई-चौघडे ढोलताशे वाजतात. नवरामुलगा किंव वधू देवदर्शनाला जाते आणि त्यांच्याही सोबत ताशेवाले वाजवत असतात. अशावेळी त्या चौकात वा जवळपास फ़िरणार्‍या कुत्र्यांची तारांबळ उडालेली असते. कुठे जावे, धावावे किंवा कुणावर भुंकावे; त्याचाही त्या बिचार्‍यांना थांगपत्ता नसतो. मग विचित्र आवाज काढत हे कुत्रे लक्ष वेधुन घेण्यासाठी काहीही खुळेपणा करतात. इकडेतिकडे धावतील भुंकतील पळापळ अशी करतील, की त्यांनाच लगीनघाई असल्याचे भासावे. त्याला बोवाळणे म्हणतात.

आगांतूक भटक्या कुत्र्यांना ज्या समारंभात कुठलेही स्थान वा आमंत्रणही नसते; तिथे घुसून वा घावत जाऊन वेडाचार करणे म्हणजे बोवाळणे होय. कुत्र्यांची नेमकी तशी अवस्था गावातल्या समारंभाच्या दरम्यान असते. अलिकडल्या पुरोगामी राजकारणात नगण्य वा निकामी होऊन गेलेल्या अनेकांना तशी स्थिती आलेली आहे. मग ते वेगवेगळे मुखवटे लावून किंवा पत्रके घोषणा देऊन आपल्या दिशेने लक्ष वेधुन घेण्याची जी केविलवाणी धडपड करतात. तेव्हा ते आजीचे शब्द आठवतात. कालपरवा स्वत:ला कला्वंत म्हणवून घेणार्‍या सहाशे मंडळींनी बोवाळण्याचा उद्योग साजरा केला. लोकांनी मोदींना किंवा भाजपाला मते देऊ नयेत, किंवा पुन्हा सत्तेत आणू नये असे आवाहन करणारे पत्रक त्यांनी काढलेले आहे. मुळात त्या यादीतली अनेक नावे बघितली तर प्रथमच कळते, की तेही कलावंत आहेत. अन्यथा त्यांना कशासाठी कलावत म्हणायचे, असा प्रश्नच पडेल. कुठल्याही सरकारी योजनेतील लाभ उठवण्य़ासाठी जशी बोगस लाभार्थींची यादी बनवली जाते, तशाच ह्या सह्या आणि त्यातले आवाहन आहे. यापैकी कोणालाही मैदानात उतरून मोदी वा भाजपाला मत देऊ नका, असे सांगण्याचा लोकशाहीत पुर्ण अधिकार आहे. पण कशासाठी त्या पक्षाला वा नेत्याला मत देऊ नये, त्याचाही खुलासा करता आला पाहिजे. तुम्हाला तुमचे मत देण्याचा अधिकार आहे, तसाच सामान्य मतदाराला आपले मोदीविषयक वा भाजपाविषयी मत बनवून मत देण्याचा अधिकार आहे. त्यात हे दिडशहाणे पत्रक काढून हस्तक्षेप करीत नाहीत काय? ज्या मतदाराने अमूक नेता वा पक्षाला आपले मत देऊ नये असे तुम्हाला वाटते, त्याचा तुम्ही समाधानकारक खुलासा व कारणही दिले पाहिजे. पण ह्या लोकांच्या एकूण गमजा बघितल्या तर त्यांना कला अथवा कुठल्याही विचारसरणीशी कर्तव्य नसून, मोदी वा संघाच्या द्वेषापोटीच त्यांचा हा बोवाळ चाललेला आहे. त्यात सुद्धा नवे काहीच नाही.

अमूकतमूकाला मत देऊ नका, असे जेव्हा तुम्ही सांगता तेव्हा दुसर्‍या कुणाला व कशाला मत द्यावे, त्याचाही सल्ला देता आला पाहिजे. राहुल गांधी वा ममता बानर्जी सुद्धा भाजपा मोदींना मत देऊ नका, असे ठामपणे सांगतात. त्याची कारणेही देतात. मोदी व भाजपावालेही आपल्याला कशाला मते द्यावी किंवा अन्य कोणाला मते देऊ नयेत, त्याची कारणे देत आतात. या तथाकथित कलावंतांना तसे करायचे असेल, तर अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य वा अन्य कुठल्या स्वातंत्र्याचा संकोच असले भुतावळे उभे करून चालणार नाही. सज्जड पुरावे द्यायला ह्वेत. कालपरवाच कोर्टाने एका चित्रपटाच्या प्रदर्शनात ममता बानर्जींच्या सरकारने गळचेपी केल्याचा आक्षेप मान्य करून ममता सरकारला २० लाख रुपयाचा दंड ठोठावलेला आहे. मग तिथे या जमावातला कोणी भुंकायला कसा गेला नाही? गेला नसेल, तर त्याचे अविष्कार स्वातंत्र्य आणि सार्वजनिक शब्दकोषातला व राज्यघटनेतला त्याचा अर्थ यात जमिन अस्मानाचा फ़रक असतो. अशी मंडळी किती सह्या जमवून कुठे भुंकतात, त्याला काडीमात्र अर्थ उरत नाही. त्यापैकी एकाने तरी ममताच्या चित्रपटबंदी विरोधात आवाज उठवला होता काय? नसेल तर त्यांना कुठल्याही स्वातंत्र्य वा राज्यघटनेशी कर्तव्य नसून निव्वळ मोदीद्वेषने हे भुंकत सुटले आहेत, हे आपण ओळखले पाहिजे. मग असे लोक केव्हा व कुठे कुठे भुंकतात, ते तपासले मग नेमके समारंभ सणासुदीलाच भुंकत आहेत, हेचा दिसून येईल. त्याचे कारणही तेच आहे, आम्ही घसा कोरडा पडण्यापर्यंत भुंकतो आणि आमची कोणी साधी दखलही घेत नाही, हे खरे दुखणे आहे. आपण हल्ली पुरते संदर्भहीन होऊन गेलोय, याची बोच त्यांना भुंकायला भाग पाडत असते. सहाजिकच निवडणूका वा तत्सम राजकीय सणसमारंभात त्यांचा असा बोवाळ सुरू होत असतो. मग आजी आठवते आणि तिच्या अस्सल मालवणी म्हणीचा आशय उमगतो.