उस्तादोंके ‘वस्ताद’

कमी आमदारांत सरकार कसं बनवायचं हे पवारांनी शिकवलं, हे सत्य मुख्यमंत्री उद्धव ठाकरे यांनी जाहिरपणे सांगून टाकले हे बरे झाले. किंबहूना आपण आजकाल राजकारणाचे धडे शरद पवारांकडूनच घेतो आणि गिरवतो; याची ही कबुली सत्य विदीत करणारी आहे. कारण अलिकडल्या काळात काही लोक शिवसेना बाळासाहेबांची राहिली नाही, म्हणून कुरबुरत असतात. त्यांची तोंडे या खुलाशाने बंद व्हावीत. कारण खुद्द पक्षप्रमुखांनीच आता स्थिती बदलली असल्याचे मान्य केले आहे. किमान वा कमी आमदारातही सरकार कसे बनवावे, ह्याचा राजकीय धडा त्यांनी पवारांकडून घेतला व यशस्वीपणे राबवून दाखवला आहे. अर्थात त्यासाठी अगदी पवारांच्या मांडीला मांडी लावून बसण्याची काहीही गरज नव्हती. खुद्द पवारांनी तो धडा ४१ वर्षापुर्वीच यशस्वी करून दाखवला होता. त्यांनी आघाडी युतीऐवजी पक्षातलेच किमान आमदार घेऊन मुख्यमंत्रीपद मिळवले होते. आपल्या पक्षातील पितृतुल्य वसंतदादांना जमिनदोस्त करून त्यांच्या जागी पवार मुख्यमंत्री म्हणून स्थानापन्न झालेले होते. अवघ्या २२ आमदार मंडळींना सोबत घेऊन त्यांनी ९९ आमदारांच्या जनता पक्षाला दुय्यम स्थान सरकारमध्ये दिलेले होते. किंबहूना ज्याला आज उद्धवराव धडा म्हणतात, तो पाठ पवारांनी तेव्हा तितकेच पितृतुल्य एस. एम जोशी यांनाही शिकवला होता. कारण आज भाजपा १०५ आमदार घेऊन विरोधी पक्षात बसलेला आहे आणि तेव्हा सर्वात मोठा पक्ष असून देखील जनता पक्षातील महाराष्ट्राचे अध्यक्ष जोशी आपल्या पक्षाच्या ९९ आमदारांना घेऊन विरोधात बसलेले होते. पवारांनी त्यांना सत्तेत येऊन बसायचे धडे शिकवले होते. असो. मात्र या अभ्यासक्रमामध्ये पवार एकटेच गुरू वा उस्ताद नाहीत. त्याहीपेक्षा कमी आमदारात वा एकांड्या आमदारालाही मुख्यमंत्री होता येण्याचे धडे देऊ शकणारे गुरूजी व प्राचार्यही उपलब्ध आहेत. अर्थात उद्धवरावांना पुढले धडे गिरवायचे असतील तर.

काही वर्षापुर्वी म्हणजे बहुधा २०१२ च्या महापालिका निवडणुका रंगात आलेल्या असताना बहुतांश मराठी वाहिन्यांनी बाळासाहेब ठाकरे व शरद पवार यांच्या प्रदिर्घ मुलाखती घेऊन प्रक्षेपित केल्या होत्या. तेव्हा पवारांनीच या विषयातील आपले एक प्रमाणपत्र कथन केलेले आठवते. १९७९ सालात जनता पक्षातील बेबनावामुळे मोरारजी देसाई सरकार कोसळले होते आणि विरोधी नेता असलेल्या यशवंतराव चव्हाणांना पर्यायी सरकार स्थापन करू शकता काय, अशी विचारणा राष्ट्रपती संजीव रेड्डी यांनी केलेली होती. पण संख्याबळ नसल्याने आपली असमर्थता चव्हाणांनी व्यक्त केली होती. पुढे रेड्डी निवृत्त झाले आणि एका प्रसंगी त्यांच्यासह यशवंतरावांच्या गप्पा चालल्या असताना पवार तिथे पोहोचले आणि रेड्डींना तो जुना प्रसंग आठवला. त्यांनी पवारांकडे बघत यशवंतरावांना सांगितले, तुमच्या जागी तीच ऑफ़र शरदला दिली असती, तर त्याने आधी पंतप्रधान पदाची शपथ घेतली असती आणि नंतर बहूमताचा आकडा जमवण्याची धावपळ केली असती. हा किस्सा खुद्द उद्धवरावांच्या नव्या वस्ताद पवारांनीच कथन केलेला आहे. त्यामुळे त्यांच्या पुर्वायुष्यातील घटनाक्रम तपासूनही खुप काही शिकता येणे शक्य आहे. त्यासाठी खाजगी ट्युशन घेण्याची काहीही गरज नाही. खरेतर आपल्या अनेक नेत्यांनाही उद्धवरावांनी आता पवार क्लासेसमध्ये दाखल करावे आणि नवनवे धडेही शिकून घ्यायलाही भाग पाडावे. बाळासाहेबांची हिंदुत्व वा तत्सम जुन्या समजूतीमध्ये अडकून पडलेली शिवसेना अधिकाधिक ‘राष्ट्रवादी’ करण्याची एक योजनाच हाती घ्यावी. त्यासाठी देवेगौडा, कुमारस्वामी वा चिमणभाई पटेल, शंकरसिह वाघेला. मधू कोडा असे एकाहून एक महान उस्ताद धडे द्यायलाही येऊ शकतील. मग मतदान, जागावाटप वा निवडणुका असल्या गोष्टी राजकारणात क्षुल्लक होऊन जातील.

१९९६ सालात लोकसभेची निवडणुक होऊन प्रथमच भाजपा हा लोकसभेतील सर्वात मोठा पक्ष झाला, तरी त्याला बहूमत मिळवता आलेले नव्हते. म्हणून तेरा दिवसाचे सरकार बनवून अटलबिहारी वाजपेयी यांनी राजिनामा दिला होता. त्यात शिवसेनेचे सुरेश प्रभूही सहभागी होते. कदाचित तेव्हाच बाळासाहेबांनी पवारांकडून काही शिकून घ्यायला हवे होते, असेही आज उद्धवरावांना वाटत असेल ना? पण पवारांशी मैत्री राखली तरी बाळासाहेब कधीच पवारांकडून काही शिकले नाहीत. म्हणून शिवसेनेला इतकी वर्षे सत्तेबाहेर बसावे लागले असेल का? बाळासाहेब तिथे चुकले की त्यांनी ती मोठीच चुक केली होती? पवारांची ही उपयुक्तता त्यांना कधीच कळलेली नसावी. अन्यथा सेनेला कधीच सत्तेत मोठा हिस्सा मिळाला असता. अधिक आमदार निवडून आणायचे कष्ट उपसावे लागले नसते. उद्धवराव अधिक समजूतदार निघाले म्हणायचे. खरे तर त्यांनी पाच वर्षापुर्वीच पवारांच्या क्लासमध्ये प्रवेश घेतला असता, तर राजिनामे खिशात ठेवून सेनेच्या मंत्र्यांना उगाच भाजपाच्या नाकदुर्‍या तरी काढायला लागल्या नसत्या. ५६ पेक्षा ६३ आमदार ही संख्या अधिक मोठी होती. त्यामुळे सत्तावाटपातही मोठा हिस्सा पदरात पडला असता. पण दुर्दैव असे, की त्यावेळी भाजपाचे नेते पवार क्लासेसमध्ये आधीच दाखल झालेले होते आणि उस्तादांनी त्यांना अल्पमतात असताना वा बहूमत हुकले असताना सरकार कसे स्थापन करावे, त्याचे धडे देण्याचे कंत्राट घेतलेले होते. त्यामुळे उद्धवरावांची मोठी संधी हुकलेली असावी. पण यावेळी त्यांनी आधीपासूनच पवार क्लासेस जॉईन केलेले होते. त्यामुळे ५६ आमदारातही मुख्यमंत्रीपद मिळून गेले. अधिकचे मंत्रीही घेता आले. असो, यापुढे आता मधू कोडा वा देवेगौडांची शिकवणीही लावून घ्यावी. म्हणजे शिवसेनेला केंद्रातही अठरा खासदारांच्या बळावर पंतप्रधानपद मिळवता येऊ शकेल.

मधू कोडा हे नाव अलिकडल्या पत्रकारांनाही ठाऊक नसेल, तर लोकांच्या स्मरणात असायचे काही कारणच नाही. हे मधू कोडा पवार पॅटर्नमध्ये महाप्राचार्य आहेत. उद्धवराव कमी आमदारात सत्ता वा मुख्यमंत्रीपद मिळवण्यावर बोलत आहेत. मधू कोडा यांनी तेच एकमेव आमदार असतानाही झारखंडाचा मुख्यमंत्री बनुन दाखवले आहे. फ़ार कशाला त्यांनी झारखंड मुक्ती मोर्चा, कॉग्रेस आणि राष्ट्रीय जनता दल अशा मोठ्या पक्षांना ओलिस ठेवून आपले मुख्यमंत्रीपद उपभोगलेले आहे. शिबु सोरेन, अर्जुन मुंडा अशा मोठ्या पक्षाच्या मुख्यमंत्र्यांना खेळवून व पाडून कोडा यांनी शिताफ़ीने अपक्ष आमदार असूनही मुख्यमंत्रीपद मिळवले होते. पवारांना इतका मोठा पराक्रम अजून करता आलेला नाही. बाकी आपली मुदत संपल्यावर मधू कोडा खाण घोटाळ्यामुळे तुरूंगात गेले हा भाग वेगळा. धडा महत्वाचा. अल्प वा एका आमदारातही सत्ता मिळवणे व सरकार बनवण्याचा विषय चालू असताना; घोटाळा वा तुरूंगवास असल्या गोष्टींचा उहापोह करण्याची गरज नाही. अवघे ४६ लोकसभा सदस्य पाठीशी असतानाही देवेगौडा १४० खासदारांच्या कॉग्रेसला ओलिस ठेवून १९९६ सालात देशाचे पंतप्रधान झालेले आहेत. त्यांच्याकडून खुप काही शिकण्यासारखे आहे. पवारांना विरोधी नेता असूनही अंधारात ठेवून देवेगौडांचे सरकार कसे पाडावे, हा धडा द्यायला सीताराम केसरी आज हयात नाहीत, हे दुर्दैव. मुद्दा इतकाच, की सत्तेच्या राजकारणात उद्धवरावांना खुप धडे शिकायचे आहेत आणि त्या अभ्यासक्रमातले पवार म्हणजे तुलनेने हायस्कुलचे मास्तर आहेत. कॉलेज वा विद्यापीठाचे प्राध्यापक वा प्राचार्य भरपूर आहेत. लौकरात लौकर उद्धवरावांनी त्यातले जे कोणी उपलब्ध असतील, त्यांच्या शिकवण्या लावून घ्याव्यात. मग शिवसेनेला कधीच सत्तेबाहेर बसावे लागणार नाही वा निवडणुका वगैरे जिंकण्याच्या फ़ंदातही पडावे लागणार नाही. किती उमेदवार जिंकतील, त्याचीही फ़िकीर करण्याची गरज नसेल. उस्तादांचे वस्ताद कमी नाहीत.