‘जनरल’ (नॉलेजियन) कुबेरांची युद्धनिती

(पठाणकोटचे वास्तव’ अग्रलेखासोबतचे हे छायाचित्र बघा. त्यात काळ्या गणवेशातले एनएसजी कमांडो दिसतात की हिरव्या गणवेशातील लष्करी कमांडो दिसतात?)

‘वाकडी वाट न करताही..’  अशा शिर्षकाचा एक संपादकीय लेख मंगळवारी ‘लोकसत्ते’त प्रसिद्ध झाला आहे. अर्थात तो अतिशय मनोरंजक असून त्याचा शेवट कुबेरांनी ‘तात्पर्य’ स्वरूपात केला आहे. त्यात ते म्हणतात, ‘अमेरिका आणि इराण यांच्यात गेले १३ महिने चर्चा सुरू आहे. त्याचा कोणताही सुगावा उभय बाजूंनी कोणालाही लागला नाही. ती सभ्यता दोघांनीही पाळली. आणि जेव्हा अखेर अंतिम तोडगा दृष्टिपथात आला तेव्हा अध्यक्ष रोहानी यांचे अभीष्टचिंतन करण्यासाठी वाकडी वाट करून तेहरानला जाण्याची अतिउत्साही कृती ओबामा यांनी केली नाही. परराष्ट्र संबंध हे धिम्या लयीत, सर्व संकेत आणि चौकटी सांभाळतच सुधारावे लागतात हे जरी आपण यातून शिकलो तरी पुरे.’ असे काही लिहील्याने किंवा सांगितल्याने परराष्ट्र संबंध व धोरणाचे सर्व धडे बहुधा कुबेरांनीच आजवर लिहीलेले असावेत, असेही कोणाला वाटू शकेल. कारण इराण अमेरिकेचे कौतुक करताना कुबेरांना मोदी सरकारला लाथा घालायच्या आहेत. प्रामुख्याने इराण अमेरिकेने किती धुर्तपणे आपल्यातील विवाद सोडवून गोड संबंध निर्माण केले, हे कुबेरांचे आख्यान आहे. त्याच्या उलट काबुलहून माघारी दिल्लीला येताना मोदी लाहोरला ‘वाट वाकडी करून’ गेले, त्याला दोषही द्यायचा आहे. तसे करायला काहीही हरकत नाही. पण म्हणून लाहोरला जाण्यात गैर होते किंवा अमेरिकेने तसे न करण्यात शहाणपणा असल्याचा आग्रह कशाला? मुदलात मुत्सद्देगिरी हा जाहिर चर्चेचा विषय नसतो. तेरा महिने अमेरिकेने गुपचुप इराणशी बोलणी केली. ती गुपचूप रहाण्यामागे अमेरिकन माध्यमांचे कौतुक करावे लागेल. तिथल्या कुणा संपादक पत्रकाराने दोन देशांच्या संबंध विषयक चड्डीत काय झाकलेले आहे, तिकडे डोकावून बघण्याचा उद्योग केला नाही, ह्याला सभ्यपणा म्हणतात. बाकी दोन देशात व्हायचे ते चालूच होते. भारतातल्या माध्यमे व पत्रकारांपाशी त्या सभ्यपणाचा अभाव आहे. म्हणून कुठल्याही बारीकसारीक गोष्टीचा बोभाटा होत असतो.

नसलेली अक्कल वापरण्याचा हव्यास आणि निर्बुद्धतेचे प्रदर्शन मांडण्याचा उतावळेपणा म्हणजे पत्रकारिता; अशा समजुतीने पछाडलेल्यांचा माध्यमातून भरणा झाल्याचे ते दुष्परिणाम आहेत. त्यामुळे युद्धस्थिती असो किंवा परराष्ट्र धोरण असो, त्यात कुठेही नाक खुपसण्याने एकूणच स्थितीचा बोजवारा उडवण्यास कुबेरांसारखे पत्रकार हातभार लावत असतात. दोन देशातील चर्चा सोडा, पठाणकोटवरचा घातपाती हल्ला घेतला, तरी या लुडबुडीचे पोस्टमार्टेम करता येईल. चारपाच दिवस आधी पठाणकोट हल्ल्याच्या संदर्भात कुबेरांनी आपली अक्कल पाजळली आहे. ‘पठाणकोटचे वास्तव’ या शिर्षकाचा संपादकीय लेख लिहीताना त्यांनी तिथे एनएसजी कमांडो कशाला पाठवले, असा खडा सवाल सरकारला विचारला आहे. किंबहूना हे कमांडो अशा घटनास्थळी पाठवणे कसे गैरलागू होते, त्यावरही ज्ञानदान केलेले आहे. त्या हवाईतळावर हल्ला झाला ती युद्धजन्य स्थिती होती आणि म्हणूनच तिथे लष्कराचे कमांडो बोलवायला हवे होते. ते जवळच एका छावणीत होते. पण एनएसजी कमांडो पाठवून चुक केल्या्चा कुबेरांचा निष्कर्ष आहे. तो मान्य करायचा तर अवघे आयुष्य सुरक्षा वा लष्कराच्या कारवायात घालवणारे बेअक्कल आणि आयुष्यभर खर्डेघाशी करणारे जनरल (नॉलेजीयन) कुबेर मोठे रणनितीकार ठरतील. पण म्हणून वस्तुस्थिती काय होती, ती सेनाधिकार्‍यांना वा सुरक्षा अधिकार्‍यांना बघावी लागते. त्यानुसार योजना बनवावी लागते. कुबेरांप्रमाणे परदेशी पुस्तके वाचून योजना आखता येत नाही, की राबवता येत नाही. लष्करी तळावरचा हल्ला घातपाती आहे, म्हणून युद्धजन्य परिस्थिती नक्कीच होती. त्यासाठी लष्कराचे कमांडो पाठवले नाहीत, ही माहिती कुबेरांनी वा तत्सम अर्धवटरावांनी कुठून मिळवली? निदान ‘लोकसत्ता’ वेबसाईट बघितली तरी तशी साक्ष मिळत नाही. जो अग्रलेख वेबसाईटवर आहे, त्याच्या शिर्षस्थानी जे छायाचित्र कुबेरांनी प्रकशित केले आहे, त्यात लष्कराचे कमांडो बंदुका रोखून सज्ज दिसतात. म्हणजेच घटनास्थळी लष्कराचे कमांडो कार्यरत असल्याची साक्ष लोकसत्ताच देतो.

कमांडो कुठले पाठवले व कुठून पाठवले? कुठले कमांडो कधी जागेवर पोहोचले व कोणी काय जबाबदार्‍या हाताळल्या, त्याचा तपशील कुबेरांनी कधी समजून तपासून घेतला आहे काय? सामान्य नागरिक ओलिस ठेवले जातात वा शहरी वस्तीच्या जागी काम करण्यासाठी एनएसजी कमांडो प्रशिक्षित असतात. पण ते प्रशिक्षण घेण्यापुर्वी तेही जवान लष्कराच्याच कुठल्या तरी विभागातून निवडलेले असतात. मोकळ्या मैदान वा झाडाझुडपातील लढाईपेक्षा वेगळे म्हणजेच मानवी वस्तीतल्या युद्धासाठी त्यांना तयार केलेले असते. अशा तुकड्या देशात मोक्याच्या जागी विखुरलेल्या असतात. प्रत्येक लष्करी तळ वा छावणीत तैनात नसतात. म्हणूनच अशा तुकड्यातील कमांडोंना एका ठिकाणाहून दुसर्‍या जागी वेगाने पोहोचवावे लागते. लष्कराच्या अन्य विभागातील कमांडो तळ वा छावण्यांच्याच परिसरात असतात. त्यांना मुद्दाम आणावे वा पाठवावे लागत नाही. म्हणूनच पठाणकोटमध्येच असलेल्या लष्करी कमांडोंना घातपात्यांच्या बंदोबस्तासाठी पाठवण्याचा विषय नव्हता, किंवा असा निर्णय दिल्लीत संरक्षणमंत्री वा सुरक्षा सल्लागार घेत नसतात. तो निर्णय स्थानिक पातळीवर घेतला जात असतो. त्याची माहितीही तात्काळ दिल्लीला पाठवण्याचा संबंध येत नाही. म्हणूनच जी घटना घडली, तेव्हा विनाविलंब लष्करी कमांडो आणले गेले, तरी त्याचा कुठल्या बातमीत उल्लेखही आला नाही. पण पठाणकोट बाहेरून  खास प्रशिक्षित एनएसजी कमांडो तुकडीला पाठवले गेल्याच्या बातम्या झळकल्या. पण तिथल्या तिथे झालेल्या हालचालीची बातमी देण्याची बुद्धी कुणाला झाली नाही. पण एनएसजी तिथे पाठवायचेच कशाला? कुबेर यांना हवाईतळ वा लष्करी छावणीचे स्वरूप कितीसे ठाऊक आहे? तिथे नुसती शस्त्रास्त्रे वा युद्धसामुग्रीच नसते. अनेक वरीष्ठ कनिष्ठ अधिकार्‍यांचे कुटुंबिय वसाहती करून वास्तव्य करीत असतात. ते सैनिक नसतात. म्हणूनच त्यांना ओलिस ठेवले जाण्याचा धोका संभवत असतो. पण तशी स्थिती हाताळण्याला लष्करी कमांडो सज्ज नसतात.

पठाणकोट तळावर मोठी कौटुंबिक वस्ती व नागरी लोकसंख्या आहे. तिथे घुसलेले जिहादी कुठल्याही घरात वा वसाहतीत जाऊन सामान्य कुटुंबांना ओलिस ठेवू शकले असते.  मग त्या नागरिकांना सुरक्षित बाहेर काढणे वा त्यांच्यापासून घातपात्यांना वेगळे पाडणे, हे कौशल्याचे काम आहे. तशी स्थिती निर्माण झाल्यावर बाहेरून त्या कमांडोंना शोधायचे व पाठवायचे, असे ‘जनरल कुबेर’ यांचे आदेश आहेत काय? बाकीचा तळ लष्कराचे अन्य विभागातील कमांडो व जवान हाताळत होते. पण नागरी वस्त्यांना सुरक्षित करण्याचे कुशल काम एनएसजी कमांडोंना करणे भाग होते. त्यामुळेच दोन दिवस दोनतीन घातपात्यांनी खिंड लढवली, त्यांना कुटुंब वस्तीत आश्रय घेता आला नाही किंवा कुणाला ओलिस ठेवता आले नाही. ओसाड पडलेल्या जुन्या इमारतीमध्ये आडोसा शोधून त्यांना तिथेच अडकून रहावे लागले. मग सोबत आणलेला दारूगोळा संपण्यापर्यंत त्यांना झुंजवणे शक्य झाले. पण हे सर्व समजून घ्यायचे तर विविध सुरक्षा दले काय व कोणते काम करतात, त्याची माहिती घेतली पाहिजे. ती पाश्चात्य पुस्तकात किंवा ‘गुगल’वर उपलब्ध नाही. सहाजिकच कालबाह्य झालेला आपल्या अकलेचा खजिना कुबेर मोकळा करीत बसले. पठाणकोटवर अशा अनावश्यक गावगप्पा करून कोणाचा बंदोबस्त करता येत नाही. त्यासाठी कारवाई पुर्ण होईपर्यंत व हाती माहिती येईपर्यंत उतावळेपणा होणार नाही, अशा सभ्यपणाची आवश्यकता असते. ती कुबेरांपाशी नाही की भारतीय माध्यमांपाशी नाही. सुदैवाने भारत सरकार व संरक्षण दलापाशी तितका सभ्यपणा टिकून आहे. म्हणून अंगावर आलेले मोठे संकट टळू शकते. कुबेरांसारखे चार अधिकारी प्रशासन वा सुरक्षा व्यवस्थेत असतील, तर किडामुंगीसारखी माणसे मारली जाऊ शकतील. जे मुंबईत घडलेले होते. ‘पठाणकोटचे वास्तव’ इतके सरळ आहे आणि ‘वाट वाकडी न करताही’ ते समजून घेता येईल. पण नागमोडी चालीची सवय जडली मग कुबेराचेही दिवाळे वाजायला पर्याय नसतो ना?