फ़ॉलोऑनची तयारी सुरू

लोकसभा निवडणूकीची सातवी अंतिम फ़ेरी शिल्लक असताना आणि अजून ५९ जागांचे मतदान व्हायचे असताना, कॉग्रेसचे ज्येष्ठ नेता गुलाम नबी आझाद यांनी एका पत्रकार परिषदेत व्यक्त केलेले मत, धक्कादायक आहे. कुठल्याही बाजूचा नेता किंवा सेनानी प्रत्यक्ष लढत नसले, तरी त्यांनी आपल्या सामान्य सैनिकांची हिंमत वाढवावी अशीच अपेक्षा असते. निदान त्यांनी ऐन लढाई चालली असताना अवसान गळाल्यासारखी भाषा बोलायची नसते. किंवा पराभवाची शक्यता व्यक्त करायची नसते. आझाद यांची भाषा तशीच असल्याने कुठल्याही राजकीय विश्लेषकाला थक्क करून सोडणारी आहे. ते कॉग्रेसचे राज्यसभेतील नेता आहेत आणि दिर्घकाळ राजकारणात वावरलेले आहेत. ४८४ जागांचे मतदान संपले असताना त्यांनी असली अवसानघातकी भाषा कशाला वापरली आहे? योगायोग असा, की ज्या दिवशी आझाद असे वक्तव्य करीत होते, त्याच्या आदल्या दिव़शी पंतप्रधान नरेंद्र मोदींचे वक्तव्य भिन्न होते. झालेल्या सहा फ़ेर्‍यांच्या मतदानात एनडीएने तिनशेपेक्षा अधिक जागांवर बाजी मारल्याचे व एकट्या भाजपाने बहूमताचा पल्ला पार केल्याचा आत्मविश्वास मोदींनी व्यक्त केलेला होता. त्यानंतर आझाद यांची अशी भाषा आपल्याच कार्यकर्त्यांना व विरोधकांना निराश करणारी आहे. कारण अजून ५९ जागांचे मतदान व्हायचे असताना कॉग्रेसला कुठल्याही पक्षाचा पंतप्रधान मान्य असेल. त्रिशंकू लोकसभा झाल्यास मोदी सोडून कोणालाही नेता मानायला आपण तयार असल्याचे विधान कशासाठी करायचे? आझाद यांच्या अशा वक्तव्यामुळे १९७०-८० च्या जमान्यातले क्रिकेट कसोटी सामने आठवले. तेव्हा अशा मानसिकतेला फ़ॉलोऑनची पराभूत मानसिकता मानले जायचे. पण हटकून भारतातले क्रिकेट लेखक तेच बोलायचे आणि नेमकी तशीच भाषा मोदी आणि आझाद बोलत असतील, तर तो जमाना आठवणे अपरिहार्यच नाही काय?

तो जमाना गावस्करचा होता आणि त्या काळात वेस्ट इंडीज, ऑस्ट्रेलिया, इंग्लंड असे मातब्बर क्रिकेटसंघ होते. त्यांच्यासमोर भारताने कसोटी सामना जिंकणे म्हणजे लॉटरी लागल्यासारखा भारतीय क्रिकेटशौकीनांना आनंद व्हायचा. अशा काळात आधी फ़लंदाजी करताना परक्या संघाने तिनशे धावांचा पल्ला ओलांडला किंवा चारशे वगैरे धावा केल्या; तर आपल्याकडले पत्रकार ताबडतोबीने फ़ॉलोऑनची चर्चा सुरू करायचे. कसोटी सामन्यात फ़ॉलोऑन टाळण्यालाही महत्व असायचे. पहिल्या संघाने आरंभ करताना जितकी धावसंख्या उभारलेली असेल, त्यापेक्षा दोनशेहून कमी धावात नंतरच्या संघाचा डाव कोसळला, तर त्यालाच पुन्हा फ़लंदाजी करण्याची नामुष्की प्रतिस्पर्धी कर्णधार लादू शकायचा. त्यामुळे अशी स्थिती बलाढ्य संघाच्या बाबतीत आली, मग आपली फ़लंदाजी ती धावसंख्या पार करील, असा आत्मविश्वास कोणी पत्रकार व्यक्त करायचा नाही. परक्या संघाने साडेतीनशे केलेले असतील, तर आपले समालोचक वा पत्रकार तात्काळ किमान दिडशेचा पल्ला भारताने ओलांडावा, म्हणून देवाचा धावा सुरू करायचे. थोडक्यात आपल्या अशा समालोचकांना भारतीय संघाची फ़लंदाजी गडगडण्याचा आत्मविश्वास असायचा. म्हणजे पहिला फ़लंदाजही बाद झालेला नाही किंवा अर्धा संघही खेळलेला नाही, त्याच्या आधीच नामुष्कीची कबुली देण्याच उतावळेपणा चालायचा. गुलाम नबी आझाद यांचे ताजे वक्तव्य नेमके तसे व त्याच पठडीतले आहे. ते अगत्याने सांगण्याचे कारण म्हणजे अजून सर्व फ़ेर्‍या पुर्ण झालेल्या नाहीत, की एक्झीट पोलही आलेले नाहीत. पण अर्थातच एक्झीट पोल लपून राहिलेले नाहीत आणि सर्वच प्रमुख पक्षांना त्याची कुणकुण लागलेली आहे. जसे मोदींच्या मुलाखतीतून व्यक्त झाले आहे, त्यालाच एकप्रकारे आझादांनी दुजोरा दिलेला आहे. कारण दोन्हीकडे एकाच आधारावर प्रतिक्रीया आलेल्या आहेत.

हल्ली सभेपुर्वी कुठल्या तरी वाहिनीच्या पत्रकाराला राहुल वा मोदी धावत्या मुलाखती देत असतात. अशाच एका मुलाखतीमध्ये बुधवारी मोदींनी सहा फ़ेर्‍यातील मतदान व एक्झीट पोलचा हवाला देऊन एनडीएला तिनशेहून अधिक जागा मिळत असल्याचा आत्मविश्वास व्यक्त केला. नेमक्या त्याच्या उलटी स्थिती आझाद यांची दिसते आहे. म्हणजे दोघांना मिळालेला पोल एकाच संस्थेचा आहे, की सगळ्याच पोलकर्त्या संस्थांचे आकडे समान आहेत? जेव्हा आझाद असली माघारीची भाषा बोलत होते, तेव्हाच त्यांचे पक्षाध्यक्ष राहुल गांधी मात्र उरलेल्या प्रचारसभेत कॉग्रेस आपले सरकार स्थापन करणार असल्याचा श्रोत्यांना हवाला देत होते. तितकेच नाही, तर सरकार स्थापन झाल्यवर विनाविलंब प्रत्येक गरीबच्या खात्यात थेट ७२ हजार रुपये भरण्याचीही हमी देत होते. जर कॉग्रेसचा पंतप्रधान होणारच नसेल किंवा पंतप्रधान पदाचा दावाच कॉग्रेसने सोडलेला असेल, तर राहुल गांधी कुठून लोकांच्या खात्यात हजरो रुपये भरणार आहेत? इतर पक्षांनी वा जो कोणी पंतप्रधान होईल, त्याने राहुल गांधींची न्याय योजना मान्य करायला हवी. त्यासाठी आर्थिक तरतुद करायला हवी. त्याशिवाय इतके पैसे कोणाच्याही खात्यात जातील कसे? थोडक्यात राहूल काहीही बरळू शकतात असेच अझाद यांना वाटू लागलेले आहे आणि त्रिशंकू लोकसभा झाली तर, असेही ते़च म्हणतात. म्हणजे त्यांना कॉग्रेसला सरकार बनवता येईल अशीही खात्री नाही किंवा मोदींचे बहूमत जाण्याविषयी सुद्धा आत्मविश्वास उरलेला नाही. दुसरीकडे मोदी मात्र तिनशेचा पल्ला पार झाल्याचे आत्मविश्वासाने बोलत आहेत. मग २३ मे रोजीचा निकाल कसा असेल? गेल्या दोन महिन्यात राहुलपासून ममतापर्यंत तमाम पक्ष मोदींची ‘एक्सपायरी डेट’ जवळ आल्याचा हवाला देत राहिले आणि तीच तारीख जवळ येत असताना प्रत्येकाचे पाय लटपटू लागलेले दिसतात.

सरकार स्थापन करून ५ कोटी लोकांना प्रत्येकी ७२ हजार रुपये देण्याच्या नित्यनेमाने गर्जना करणार्‍या पक्षाध्यक्षाच्या ज्येष्ठ नेत्यामध्ये तितकाच आत्मविश्वास नको काय? तो आत्मविश्वास असता, तर शेवटची फ़ेरी बाकी असताना आझाद यांनी अशी भाषा वापरली नसती. ती भाषाच त्यांच्या पराभूत मानसिकतेचा पुरावा आहे, असे माणूस केव्हा बोलतो? त्रिशंकू लोकसभा झाली तर. भाजपाने बहूमत गमावले तर. स्वपक्षाला बहूमत वा सत्ता मिळण्याचा कुठेही उल्लेख नाहीच? फ़ॉलोऑनची भाषा नेमकी तशीच असायची. योगायोग असा, की मोदींनीही आपल्या त्याच मुलाखतीत अशा मानसिकतेचा उल्लेख केलेला होता. विरोधक आणि राजकीय विश्लेषक अजून १९८० च्या मानसिकतेमध्ये अडकले आहेत, असे मोदींनी त्या मुलाखतकाराला सांगितले. ती मानसिकता त्या कालखंडातील क्रिकेट शौकीनांची व समालोचकांची असायची. आता तसे कोणी बोलू लागला, तरी त्याला हल्लीचे क्रिकेटशौकीन व समालोचक खुळ्यात काढतील. कारण जमाना बदलला आहे आणि आजचा भारतीय क्रिकेटसंघ तितका विस्काळीत वा दुबळा राहिलेला नाही. तो विजयाच्या जिद्दीने लढतो. मग आधीच्या प्रतिस्पर्धी संघाने चारशे पाचशे धावांचा डोंगर का उभा केलेला असेना? त्याचे प्रतिबिंब नरेंद्र मोदींच्या भाजपा व कार्यकर्ते पाठीराख्यांमध्ये पडलेले दिसते. उलट जे खात्रीपुर्वक पराभूत होऊ शकतात, त्यांच्या भाषेत १९८० च्या काळात आढळून येणारी पराभूत मानसिकता जाणवते. तसे नसते, तर आझाद यांनी पंतप्रधान पदावरचा दावा सोडण्याचा उतावळेपणा नक्कीच केला नसता. लढाई ऐन भरात आलेली असताना कोणी तहाच्या अटींची चर्चा वा विश्लेषण करीत नसतो. ज्याला कोणाला तहाच्या तडजोडीचे डोहाळे लागलेले असतात, त्याला आपल्याच पराभवाची खात्री वाटत असते. तमाम विरोधक तिथेच येऊन फ़सले आहेत. त्यांना मोदी नावाची गुगली अजून उलगडलेलीच नाही.