बंगालच्या वाघिणीला घाम फ़ुटला?

लोकसभा निकालापासून बंगालमध्ये एक वेगळीच जुगलबंदी चाललेली आहे. भाजपा व मोदी बाजूला पडलेले असून, तिथल्या मुख्यमंत्री ममता बानर्जी यांनी मतदारांशी वा जनतेशीच दोन हात करण्याचा पवित्रा घेतलेला आहे. पण बहुधा अशी प्रतिक्रीया भयातून उदभवलेली असते. आपल्या हातातून बंगाल निसटत चालल्याची भितीच ममतांना सतावत असल्याची चिन्हे त्यातून समोर येत आहेत. भारतात आजवर अनेक नेत्यांचे तमाशे जनतेने बघितलेले आहेत. दिल्लीच्या मुख्यमंत्र्याने रस्त्यावर उतरून धरणे करणे, किंवा राज्यपालांच्या निवासस्थानी जाऊन उपोषणाचे नाटक रंगवणे; लोकांनी बघितले आहे. कधीकधी केजरीवालांना थोबाडण्याच्याही घटना झालेल्या आहेत. पण सामान्य नागरिक वा गावकर्‍यांशी रस्त्यावर येऊन भांडणारा मुख्यमंत्री ममतांनीच देशाला दाखवला. अर्थात प्रतिदिन अशा नाटकांची संख्या व प्रकारही वाढत चालले आहेत. निवडणूकीपुर्वी ममतांनी सीबीआयच्या पथकाला अटक केली आणि केंद्र सरकारच्या निषेधार्थ पोलिस आयुक्तांना सोबत घेऊन धरण्याचाही कार्यक्रम पार पाडला होता. मात्र त्याचा एकत्रित परिणाम मतदानावर होऊन त्यांच्या दहा जागा लोकसभेत कमी झाल्यावर त्यांना जाग आली आहे. पण गमावलेली लोकप्रियता पुन्हा कशी संपादन करावी, त्याचे काही सुटसुटीत उत्तर त्यांना मिळू शकलेले नाही. म्हणूनच मग दिदी सोप्या जादुकडे वळलेल्या आहेत. बंगाली जादू आपण ऐकलेली होती. पण दिदींनी बिहारी जादुगाराकडे पदर पसरला आहे. प्रशांत किशोर नावाच्या निवडणूक जादुगाराला त्यांनी साकडे घातल्याची बातमी ताजी आहे. २०१४ च्या लोकसभा निवड्णूकीत मोदींना मोठे यश मिळवून देणारा जादुगार; अशी या माणसाची ख्याती होती. त्याने इतरही जादू केल्या आहेत. पण अलिकडल्या काळात त्याची जादू राहुल गांधींनी संपवून दाखवली होती. ममता त्यालाच शरण गेलेल्या दिसतात.

लोकसभेनंतर मोदी व प्रशांत किशोर यांचे जमले नाही आणि ते भाजपापासून दुरावले होते. तेव्हा त्यांनी दिल्ली विधानसभेत केजरीवाल आणि बिहार विधानसभेमध्ये नितीशकुमार यांना मदत केली होती. त्या दोन्ही जागी लोकसभेत मोठे यश मिळवणार्‍या भाजपाला धुळ चारून किशोर यांनी पराभूतांना यशस्वी करून दाखवले होते. म्हणून मग पंजाब विधानसभेसाठी अमरींदर सिंग यांनी प्रशांतला आमंत्रित केले. त्याची खबर लागल्यावर राहुलनीही त्यांच्यावरच उत्तरप्रदेश एकहाती जिंकून देण्य़ाची जबाबदारी टाकली होती. त्यापैकी अमरिंदर सिंगांना मुख्यमंत्रीपदी बसवण्यात किशोर यशस्वी झाला. पण उत्तरप्रदेशात राहुलने त्याला मातीमोल करून दाखवले. कारण जितक्या म्हणून नव्या कल्पना घेऊन प्रशांत किशोर डावपेच आखत होता, ते उधळण्याचे काम राहुलने छानपैकी पार पाडले. अखेरीस उत्तरप्रदेश विधानसभेत भाजपाला प्रचंड बहूमत मिळूनच विषय संपला. त्याचे कारण कल्पना चुकलेल्या नव्हत्या. राहुलने प्रशांतचॊ प्रत्येक कल्पना मोडूनतोडून वापरली आणि त्यातून प्रशांतची प्रतिष्ठा धुळीस मिळवून दाखवली. मात्र अमरिंदर सिंग यांनी प्रशांतचा प्रत्येक शब्द मानला आणि त्यांना यश मिळाले. त्यांनाच कशाला अगदी ताज्या निवडणूकीत प्रशांतने आंध्राचा तरूण नेता जगनमोहन रेड्डी याच्या पक्षाचे निवडणूक कंत्राट घेतलेले होते आणि त्याला प्रचंड बहूमताने यशस्वी करून दाखवले आहे. आता म्हणूनच ममतांनी त्याला आमंत्रित केले होते. आपल्या पुतण्यासह त्यांनी दोन तास प्रशांतशी खलबते केल्याची बातमी आहे. याचा अर्थ आगामी दिड वर्षात होणार्‍या विधानसभा निवडणूका आपल्या बळावर व आपल्याच अकलेने जिंकण्याची खात्री दिदीला उरलेली नसावी. असे काम अन्य कुणावर सोपवण्यात गैर काहीच नाही. आजकाल सगळेच पक्ष अशी व्यावसायिकांची प्रचारामध्ये मदत घेत असतात. मग दिदीचे तरी काय चुकले? फ़क्त त्यात एक मोक्याची अडचण ममता कशी दुर करणार, हा प्रश्न आहे.

प्रशांत किशोर याला राहुल गांधींनी उत्तरप्रदेशसाठी मदतीला घेतले, तेव्हाच अशी शंका मी जाहिरपणे व्यक्त केलेली होती. प्रशांत किशोर हा कोणी पक्ष कार्यकर्ता किंवा हुकूमाच ताबेदार गुलाम नाही. तो कुणाची हांजी हांजी करीत सलाम ठोकणारा नाही. तो रणनिती व डावपेच आखणारा बुद्धीमान माणूस आहे आणि त्याला सल्लागार केले, तर निदान त्याचे काही ऐकून तसे वागावे लागेल. तिथे आपले अहंकार व प्रतिष्ठा बाजूला ठेवून त्याच्या कुशलतेला शरण जाणे भाग असते. त्याचे दोष काढून वा त्याला मुर्ख ठरवून त्याचा उपयोग करून घेता येणार नाही. तो गुलाम नबी आझाद नाही किंवा सुरजेवालाही नाही. झालेही तसेच. प्रशांतने नवनव्या कल्पना काढल्या. पण त्याचा उपयोग झाला नाही. त्याची प्रत्येक कल्पना उधळून लावण्यापेक्षा राहुलने दुसरे काही केले नाही. राहुलच्या मनमानीने प्रशांत किशोरची प्रतिष्ठा मात्र धुळीस मिळाली. मग तोच नियम ममता दिदीला लागू होत नाही काय? ममतांची एक मोठी समस्या अशी आहे, की त्यांना सगळी जगभरची अक्कल आपल्यापाशीच साठली असल्याच्या भ्रमाने भारावून टाकलेले आहे. सहाजिकच त्यांना कोणी सल्ला देऊ शकत नाही आणि होयबांचीच गर्दी त्यांना सभोवती आवडत असते. प्रशांत किशोर त्या पठडीत बसणारा नाही, किंवा कामही करू शकणारा गृहस्थ नाही. मग दिदी व प्रशांत यांचे जुळायचे कसे? म्हणजे अमूक बाबतीत बोलू नका, संयम राखा किंवा अमूकच बोला; असे बंधन प्रशांतने घातले तर दिदी ऐकून घेणार आहेत काय? की प्रशांतवरच खेकसून त्याला गप्प करणार आहेत? तसे केल्यास प्रशांतच्या कुठल्याही कल्पनांचा निवडणूक जिंकण्यासाठी उपयोग होऊ शकणार नाही. ममता निवडणूक हरतील आणि दरम्यान प्रशांतची प्रतिष्ठा आणखी एकदा जमिनदोस्त होऊन जाईल. पण त्याची गरज ममतांना कशाला भासली आहे? दिदी इतकी भरकटलेली कशाला आहे?

लोकसभा निवडणूक निकालांनी ममतांना भयभीत करून टाकलेले आहे. सिंगुर आंदोलनानंतर एकदम प्रकाशझोतात आलेल्या ममतांकडे सामान्य लोक गरीबांचा आवाज म्हणून बघु लागले. तोपर्यंत डाव्या आघाडीची सत्ता आणि दादागिरीही डाव्यांचीच. त्यातून लोकांना मुक्ती हवी होती. पण लढायची हिंमत कुठल्या अन्य पक्षात किंवा नेत्यात नव्हती. सिंगुरच्या धरण्यातून ममता दिदीने ती हिंमत दाखवली. त्यांनी गावातच धरणे धरले आणि डाव्या गुंडगिरीला घाबरत नसल्याचे सिद्ध केले. त्याखेरीज बंगालमधील सत्तेची हुकूमत त्यांनी झुगारून दाखवली होती. म्हणून लोक त्यांच्याकडे वळले आणि पुढल्या निवडणूका जिंकत दिदी मुख्यमंत्री झाल्या. पण हळुहळू त्यांचा पक्षच त्या गुंडगिरीला शरण गेला आणि आज डाव्यांची गुंडगिरी बरी म्हणायची पाळी ममतांनी आणली. त्यांच्याशी दोन हात करायला कॉग्रेस किंवा डावे पक्षही पुढे आले नाहीत. तेव्हा भाजपाने ती जागा घेतली आणि त्याचेच प्रतिबिंब निवडणूक निकालात पडलेले आहे. प्रशांत किशोरशिवाय ममतांनी दोन लोकसभा विधानसभा जिंकल्या होत्या. त्यांना आजच अशा कुणा चाणक्याची गरज कशाला भासलेली आहे? तर बंगालमधील भाजपाच्या आकस्मिक विजयाने त्यांचे धाबे दणाणलेले आहे. त्यातच गल्लोगल्ली व गावागावात त्यांना भाजपाच्या ‘श्रीराम’ घोषणा ऐकायला मिळत असल्याने विधानसभेतील पराभव स्पष्ट दिसू लागला आहे. त्यातून सावरण्यासाठी त्यांना कुणी प्रेषित हवा, म्हणून त्यांनी प्रशांत किशोरची भेट घेतलेली आहे. त्यांना तो उपयुक्तही ठरू शकेल. पण सवाल काही पथ्ये पाळण्याचा आहे. संयम बाळगणे व उतावळेपणाने डोक्यात राख घालून न घेणे, ह्या अटी आहेत. त्या दिदीला समजावणार कोण आणि त्यांना नियंत्रणात ठेवणार कोण? मध्यंतरी आठदहा दिवसात त्यांनी आपण बेफ़ाम किती होऊ शकतो, हे चित्रणातून दाखवून दिले आहे. त्यातून त्यांना प्रशांत किशोर कसा बाहेर काढणार आहे? त्या प्रश्नांची उत्तरे आज मिळणार नसली तरी प्रशांत किशोरच्या भेटीतून एक गोष्ट साफ़ झाली. बंगालच्या या वाघिणीला घाम फ़ुटला आहे.