भोपाळी शिमग्याची सोंगे

मध्यप्रदेश कॉग्रेसमध्ये उभी राहिलेली समस्या पक्षाने आमंत्रण देऊन बोलावलेली आहे. कारण त्याची कुणकुण खुप आधीपासून लागलेली होती. पंधरा वर्षानंतर तिथली सत्ता कॉग्रेसला मिळाली, तेव्हाच त्याची बीजे रुजवली गेली होती. आपण इतका दिर्घकाळ सत्तेबाहेर कशाला बसलो, त्याचा साधा विचारही त्या पक्षाच्या नेत्यांना कधी करता आला नाही, म्हणून ते इतका काळ सत्तेबाहेर बसले होते. अन्यथा शेजारच्या राजस्थानात किंवा उत्तरेकडे हिमाचल प्रदेशात आलटून पालटून कॉग्रेस भाजपा यांच्यात सत्तांतर होत राहिले. पण मध्यप्रदेश व त्याचाच पुर्वी एक भाग असलेले छत्तीसगड राज्य, पंधरा वर्षे भाजपाच्या हातात राहिले, त्याचे मुख्य कारण कॉग्रेस पक्षात चालू असलेली किंवा न संपलेली सुंदोपसुंदी इतकेच होते. तरीही २०१८ च्या अखेरीस भाजपाला त्याच आजाराची बाधा झाली म्हणून त्यांच्या हातून बहूमत निसटले आणि सत्ताही किरकोळ संख्येने गेली. ती कॉग्रेसला आपले बस्तान पक्के करण्याची सुवर्णसंधी होती. पण आत्मघाती बेबनाव हा कॉग्रेसनेत्यांमध्ये उपजत असतो वा असावा लागतो. म्हणूनच लॉटरीसारखी सत्ता हाती येताच त्यांच्यातली भांडणे उफ़ाळून आली आणि ज्योतिरादित्य शिंदे यांना खड्यासारखे बाजूला ठेवण्याचे डाव खेळले गेले. तिथून ह्या संकटाचे ढग कमलनाथ सरकारला झाकोळू लागले होते. त्यात हस्तक्षेप करण्यासाठी पक्षश्रेष्ठी नावाची माणसे असतात. पण श्रेष्ठींना मंत्रीपद वा मुख्यमंत्री नेमण्यातून आपल्या तिजोरीत काय येणार, इतक्यापुरता रस असल्यावर यापेक्षा वेगळे काय व्हायचे? ज्योतिरादित्य शिंदे यांची राज्यात गळचेपी होत असेल तर त्यांचे पुनर्वसन कुठेतरी व्हायला हवे होते आणि त्यांची तितकीच अपेक्षा होती. ती पुर्ण होण्याची शक्यता नसल्याची खात्री पटल्यावर पुढला घटनाक्रम अपरिहार्य होता. त्याचे खापर भाजपाच्या माथी फ़ोडल्याने कॉग्रेसचे कल्याण शक्य नव्हते, की कमलनाथ सरकार बचावण्याची बिलकुल शक्यता नव्हती. पण हे राहुल व प्रियंका अशा वारशाने नेता झालेल्यांच्या डोक्यात कसे शिरावे?

नोव्हेंबर महिन्यात शिंदे यांनी आपल्या भूमिकेत आमुलाग्र बदल होत असल्याचे इशारे वेळोवेळी दिलेले आहेत. आधी त्यांनी ३७० हटवण्याच्या मोदी सरकारच्या निर्णयाचे स्वागत करून पक्षश्रेष्ठींना इशारा दिला होता. पण तो समजून घेण्यापेक्षा वा नाराजांना चुचकारण्यापेक्षा डिवचण्यालाच श्रेष्ठी समजले जात असेल, तर ह्या घटनाक्रमातून सुटका नव्हती. महिन्याभरापुर्वी शिंदे यांनी कमलनाथ सरकारला इशारे दिलेले होते. कर्जमाफ़ी वा निवडणूकीतली आश्वासने पुर्ण केली जात नाही. त्यामुळे पक्षाच्याच सरकार विरोधात रस्त्यावर उतरावे लागेल. हा इशारा सोनिया गांधींना कळत नाही, की राहुल प्रियंकांच्या डोक्यात शिरणारा नाही? हातातले एक मोठे राज्य व तिथले सरकार जाण्याचा तो इशारा होता. पण तिथे डगडुजी करण्यापेक्षा शाहीनबाग किंवा तत्सम गोष्टींवर पोरखेळ करण्यात कॉग्रेसश्रेष्ठी रमलेले होते. त्यांना तिथेच खेळवून ठेवताना अमित शहा यांच्यासारखा पाताळयंत्री भाजपानेता मध्यप्रदेशात कॉग्रेसची कबर खोदत होता. कारण ते सरकार उलथून टाकणे सर्वात सोपे काम होते. जवळपास कर्नाटक व मध्यप्रदेशचे आकडे सारखेच होते. त्यातच शिंदे यांच्या पाठीराख्यांची संख्याही त्यासाठी भरपूर होती. शिंदे नाराज म्हणजे कॉग्रेसमधूल ३०-३५ आमदार नाराज असा अर्थ होता. त्यापैकी डझनभर आमदारांनी आपले राजिनामे दिले तरी मध्यप्रदेशात कर्नाटक व्हायला वेळ लागणार नव्हता. त्याची सुरूवातही कर्नाटकसारखी झाली. आधी चारसहा आमदार गायब झाले आणि त्यांना परत बोलावून भाजपावर डाव उलटवण्याचे नाटक सुरू झाले. पण परत आलेल्यांनी कॉग्रेसला मजबूत करण्यापेक्षा आणखी अनेक आमदारांसह पलायन केले. तोपर्यंत सोनिया वा कमलनाथ यांना जागही आली नाही. मग शिमग्याचा मुहूर्त शोधून होळी पेटवण्यात आली. सोनियांना त्याचे गांभिर्य समजण्यापर्यंत खेळ हाताबाहेर गेला होता. शाहीनबागेत बागडायला जाण्यापेक्षा आपल्या पक्षातल्या असल्या बेबनावाकडे पुरेसे लक्ष दिले असते तर?

इथे एक गोष्ट लक्षात घेतली पाहिजे. सोमवारी हे नाट्य रंगू लागल्यावर ज्योतिरादित्य शिंदे यांना रात्री सोनियांनीच आमंत्रण पाठवले. त्याकडे शिंदे यांनी पाठ फ़िरवली, तिथेच कमलनाथ सरकारचे दिवस भरलेले होते. मंगळवारी शिंदे यांनी अमित शहा यांच्यासोबत जाऊन पंतप्रधान नरेंद्र मोदींची भेट घेतली आणि तोपर्यंत त्यांच्याशी निष्ठावंत असलेल्या १९ आमदारांनी बंगलूरू येथे आश्रय घेतला होता. पण त्याकडे बघायला श्रेष्ठींना सवड कुठे होती? सर्व कॉग्रेस पक्ष व त्याचे एकाहून एक महान लोक, येस बॅन्केच्या दिवाळखोरीचे खापर भाजपाच्या डोक्यावर फ़ोडण्यात गर्क होते. त्यात इडीने लक्ष घातल्यावर प्रियंका गांधीच त्यात फ़सल्याचे दिसू लागले. मग कॉग्रेस नेत्यांचे पहिले कर्तव्य गांधी कुटुंबाला वाचवणे आणि त्यासाठी पक्षालाही मुठमाती देणे असे असते ना? म्हणून इथे पक्षाचे आमदार गायब व बंगलूरूला पळून जात असताना, कॉग्रेसचे चाणक्य प्रियंका गांधींना निर्दोष ठरवण्यात रममाण झालेले होते. आधी ह्या फ़ाटाफ़ुटीच्या कारस्थानाची तयारी चालू असताना सगळेच शाहीनबागेत पर्यटन करायला गेले होते आणि नंतर समस्या समोर आल्यावर प्रियंकाचा बचाव महत्वाचा झाला होता. परिणामी मध्यप्रदेशाच्या पक्ष व सरकारच्या आघाडीवर फ़क्त दिग्विजयसिंग व कमलनाथ एकटेच पडलेले होते. म्हणून तर इतक्या टोकाला गोष्टी गेल्या असतानाही सोनिया पुर्णपणे गाफ़ील होत्या. त्यांनी ज्योतिरादित्य शिंदे यांना भेटीला येण्याचे आमंत्रण दिले. रांगत गुडघे टेकत शिंदे १० जनपथला येतील, असा आत्मविश्वास नसता तर सोनियांनी हे आमंत्रण कशाला दिले असते? त्यातून त्यांचा गाफ़ीलपणा लक्षात येऊ शकतो. रात्री साडे नऊची वेळ दिलेली असताना आणि दारात तमाम माध्यमांचे पत्रकार प्रतिक्षा करीत बसले असूनही, शिंदे तिकडे फ़िरकलेच नाही. तिथेच चित्र स्पष्ट झाले होते. पण ते सत्य मानायचे कोणी? ना कॉग्रेसला सत्य बघायची हिंमत उरली आहे ना त्यांच्या बुद्धीवादी समर्थकांना सत्य समजण्याची बुद्धी उरली आहे. म्हणून अमित शहांना होळीचा मुहूर्त साधता आला.

 हे १८ आमदार बंगलूरूला रवाना झाल्याच्या बातम्या आल्या, तेव्हाच अकस्मात मध्यप्रदेश भाजपाच्या आमदारांचे नवे नेते म्हणून शिवराजसिंग चौहान यांची निवड होणार असल्याच्याही बातम्या झळकू लागल्या. त्याचा एकत्रित अर्थ कुठल्याही सामान्य पत्रकारालाही काढता आला असता. पण डावपेचात भाजपाची सरशी होताना बघण्याचे धैर्य पत्रकारही गमावून बसले असतील, तर त्यांचीही दिशाभूल होण्याला पर्याय उरत नाही. कमलनाथ आपल्याशी निष्ठ असलेल्या तमाम मंत्र्यांची बैठक घेऊन त्यांचे राजिनामे घेतात आणि भाजपा माजी मुख्यमंत्र्याची विधीमंडळ पक्षाच्या नेतेपदी नव्याने निवड करायच्या हालचाली करतो, हे सत्तांतराचे समिकरण असते. शेंबड्या पोरालाही कळू शकते. पण बघायचे वा समजून घ्यायचेच नसेल तर काय? ह्या सर्व हालचाली होत असताना त्यात कर्नाटक सत्तांतराचे प्रतिबिंब पडलेले आहे. पण एक मोठा फ़रक लक्षात घेतला पाहिजे. त्या घटनाक्रमामध्ये विधानसभेच्या सभापतींनी खुप कसरती केल्या होत्या आणि त्यामुळे सत्तांतराला विलंब झाला होता. त्यापासून अमित शहा वा भाजपा धडा शिकलेला दिसतो. इथे जशीच्या तशी कर्नाटकाची पुनरावृत्ती होताना दिसत नाही. आमदारांनी आपले राजिनामे व्यक्तीगत रितीने सभापतींना दिले पाहिजेत, असे सांगून कर्नाटकात पोरखेळ झाला होता. तशी वेळ येऊ नये म्हणून मध्यप्रदेशात वेगळी खेळी झाली आहे. बंगलुरूला गेलेल्या वा बंडखोरी करणार्‍या कॉग्रेस आमदारांनी आपले राजिनामे सभापतींकडे देण्यापेक्षा वेगळा मार्ग चोखाळला आहे. आपले राजिनामे त्यांनी थेट राज्यपालांकडे देण्याचा पवित्रा घेतलेला आहे. म्हणजेच त्यांचे राजिनामे राज्यपालांनी सभापतीकडे पाठवावे, असा खेळ होऊ घातला आहे. त्यात कॉग्रेस नेते किंवा त्याच पक्षाशी बांधिल असलेल्या सभापतींना वेळकाढूपणा करता येऊ नये, म्हणून काढलेली ही पळवाट असू शकते. कदाचित त्यासाठी कुणा घटनातज्ञ वकीलाचाही सल्ला घेतलेला असू शकतो. सांगायचा मुद्दा इतकाच, की अनुभवातून भाजपा शिकतो आहे आणि अनुभवातून शिकायची कॉग्रेस पक्षाची अजिबात तयारी नाही.

चौदा महिन्यापुर्वी कॉग्रेसला भाजपाच्या मुर्खपणामुळे सत्ता मिळाली, तर त्यांनी केलेले महत्वाचे कार्य कोणते होते? स्वातंत्र्यवीर सावरकर ह्यांची विटंबना करणारी पुस्तिका काढली. छिंदवाडा येथील शिवरायांचा पुतळा शासकीय बळ वापरून उखडून काढला. सत्तेची इतकी मस्ती कोणाला सत्तेत टिकू देणारी असते? शेतकर्‍यांच्या आत्महत्या, कर्जमाफ़ी असे विषय घेऊन निवडणूका लढल्या होत्या. त्याचा विसर कॉग्रेसला पडला, म्हणून अशा मार्गाने पक्ष भरकटत गेला. मतदाराला खुश करण्यापेक्षा भाजपाला किंवा त्याच्या हिंदूत्वाला डिवचण्याचा एकलकमी कार्यक्रम चालू राहिला. त्यातून ही दुर्दशा झालेली आहे. ओडिशाचे मुख्यमंत्री नविन पटनाईक यांनी तिथल्या मतदाराच्या घरावर सोन्याची कौले घातलेली नाहीत. तिथली जनता सुखवस्तू जीवन जगते, असे कोणी म्हणू शकणार नाही. पण आपल्या कारकिर्दीत कुठलेही चमकदार काम करण्यापेक्षा त्यांनी सामान्य जनतेला अधिकाधिक सुसह्य जगता यावे, इतकीच काळजी घेतली आहे. त्याकडे पाठ फ़िरवून त्यांनी पुरोगामी प्रतिगामी किंवा हिंदू मुस्लिम अशा कुठल्याही नाटकात भाग घ्यायचे साफ़ नाकारले आहे. राज्य आणि केंद्र सरकारचा वाद उकरून काढून पोरखेळ केलेला नाही. कुठल्याही राजकीय गटात वा गोटात जायचे टाळले, तरी मतदाराने त्यांचा पाचव्यांदा बहूमताने सत्ता बहाल केली आहे. मोदींची लोकप्रियता वा भाजपाची संघटनात्मक शक्ती पटनाईकांना पराभूत करू शकली नाही. मग कमलनाथ वा कुमारस्वामी यांनी त्यांचाच धडा गिरवायला काय अडचण होती? तितके सुसह्य जीवन देण्याचे प्रयासही कमलनाथ यांना सत्तेत कायम ठेवू शकले असते. त्यात ज्योतिरादित्य शिंदे किंवा भाजपा बाधा घालू शकला नसता. पण सत्तेची मस्तीच अशी और असते, की तिथे आरुढ झाल्यावर अकारण खोड्या करण्याचे मोह आवरत नाहीत आणि कपाळमोक्ष ओढवून आणला जातो. मध्यप्रदेश हे त्याचे ताजे उदाहरण आहे. होळीच्या दिवशी घरात बसून ही भोपाळी शिमग्याची सोंगे लोक म्हणूनच बघत आहेत.