मुश्किल है के हदसे हट जाये

कोरोना आणि लॉकडाऊन सुरू झाल्यापासून नाकर्ते लोक फ़ारच फ़ुशारले आहेत आणि त्यांच्या प्रतिभेला नवनवे अंकुर फ़ुटत आहेत. जगाचा इतिहास सांगतो की कर्तबगार माणसांना नेहमीच सत्वपरिक्षा द्यावी लागत असते आणि त्यांची परिक्षा घेणारे नेहमीच नाकर्ते असतात. सहाजिकच केंद्र सरकार व विविध राज्यसरकारे आपल्या परीने प्रयत्नांचा आटापिटा करीत असताना आणि सामान्य लोकही आपल्या परिसरातील गरजवंतांची जमेल तितकी सोय लावण्यासाठी राबत असताना; भाकड प्रतिभावंत मात्र त्यातल्या त्रुटी व उणिवा शोधण्यासाठी आपली सन्मान्य बुद्धी खर्ची घालत आहेत. कारण त्यांना खराखुरा भारतच ठाऊक नाही, तर त्या भारताची संकटावर मात करण्याची क्षमता ठाऊक असण्याची शक्यता कशी असेल? त्यांनी मिलोची भाकर कधी खाल्लेली नाही की पीएल ४८० नावाचा तांबडा गहू खाऊन गुजराण केलेली नाही. हरीत क्रांतीनंतर अन्नधान्याची सुबत्ता झाल्यावर जन्माला आलेल्यांना रोगप्रतिकारक शक्ती वा विपरीत स्थितीतून येणारी जगण्याची अपुर्व क्षमता कशी समजावी? पण माझी पिढी वा नंतर १९६० च्या आधी जन्माला आलेली भारतीयांची पिढी त्या अनुभवातून गेलो आहोत. कॉलरा, देवीपासून एन्फ़्लुएन्झा अशा असाध्य महामारीवरही मात करून आलेलो आहोत. आम्हाला कुठला कोरोना किंवा स्वाईनफ़्लू भयभीत करू शकत नाही. करणार तरी कसा? उपासमार किंवा अर्धपोटी गुजराण करीत आम्ही दिवस काढले आणि तेव्हा कुठलीही रोगराई आम्हाला घाबरवू शकलेली नाही. मोठ्यांना खायला अन्न, कोवळ्या पोरांच्या तोंडी दुध मिळताना मारामार असायची आणि डॉक्टर ही तुटवड्याची वस्तू होती. त्यातून आम्ही भारताला इथपर्यंत आणला आहे. ज्यांची समज आयडिया ऑफ़ इंडियातून उपजली, त्यांना हा अस्सल भारत कुठून समजावा? कोरोनाच्या नुसत्या आवईनेच त्यांची पॅन्ट ओली झाल्यास नवल कुठले?

भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यापासूनच्या दोन पिढ्या कमालीच्या हलाखीत गेलेल्या आहेत. दुष्काळातून किती लोक गाववस्त्या सोडून शहरात पोहोचले आणि रस्त्यावर संसार मांडून त्यांनी पुढला भारत उभा करण्यासाठी योगदान दिले. तेव्हा त्यांनी अनुदानाने आम्हाला जगवा म्हणून वाडगा हाती घेतला नव्हता. किंवा त्यांच्या न्यायासाठी कोणी सुखवस्तु बुद्धीमंत झोळी घेऊन भिका मागत फ़िरत नव्हते. अन्नाचे इतके दुर्भिक्ष्य होते, की अमेरिकेत गुरांसाठी पिकवले जाणारे गहू भारतीयांना सवलतीच्या दराने अमेरिकेने पुरवले आणि तेच गुरांसाठीचे तांबडे गहू पीएल ४८० नावाने रेशनवर वितरीत व्हायचे. तितक्यातही देश सुखी होता आणि कुठल्याही संकटावर मात करायला उभा रहात होता. तशाच स्थितीत या भारतीय समाजाने चिनी आक्रमण पचवले आणि पाकिस्तानशी दोन लढाया जिंकून दाखवल्या होत्या. खायला अन्न अपुरे असताना पंतप्रधान लालबहादूर शास्त्री यांनी एकवेळचे अन्न सोडा म्हणून आवाहन केले, तरी लोकांनी भूक मारली. हे परके संकट असे निवारून नेलेला, हा भारतीय समाज किंवा त्याची कुवत नेहरूंनी आयडिया ऑफ़ इंडियात लिहून ठेवलेली नाही. मग त्यावर बुद्धी पोसलेल्या विचारवंतांना त्याचा थांगपत्ता कशाला असेल? आणि त्याच कालखंडात तो इन्फ़्लुएन्झा अंगावर चाल करून आला होता. प्रत्येक घरात कोणीतरी आजारी होता आणि आजच्या इतकी अद्ययावत खाजगी किंवा सार्वजनिक इस्पितळेही उभारलेली नव्हती. पण एकमेकांना हात देऊन सहाय्य करून प्रसंगावर मात करणारी सामान्य माणसे होती. साधनसामग्री नव्हती वा तुटपूंजी होती. पण इच्छाशक्ती जबरदस्त होती. वैफ़ल्यग्रस्त प्रतिभा समाजात प्रतिष्ठीत नव्हती किंवा अनुराग कश्यप वा तत्सम नाकर्त्यांना प्रतिभावंत म्हणून समाजात मान्यता नव्हती. नकारात्मकतेला प्रतिभा म्हटले जात नव्हते, तर सकारात्मकता उपाशी वंचितांनाही योद्धा म्हणून उभे करीत होती. निराश करीत नव्हती.

‘नयादौर’ नावाच्या सिनेमातले गाणे आठवते. ‘मैदानमे अगर हम डट जाये, तो मुश्किल है के हदसे हट जाये’ अशा शब्दांना प्रतिभा समजले जात होते. म्हणून अत्यंत गरीबांचा देश असून त्याने इतकी दिर्घकालीन झुंज देऊन इथपर्यंत मजल मारलेली आहे. कारण आमची पिढी ‘आयडिया ऑफ़ इंडिया’ वाचून शहाणी झाली नाही. मेहबुब खानच्या ‘मदर इंडिया’ने आम्हाला घडवले. त्यातली नर्गिस एका गाण्यात म्हणजे ‘दुनियामे आये है तो जीनाही पडेगा, जीवन है अगर जहर तो पीनाही पडेगा’. बस्स इतकीशी शिदोरी घेऊन आम्ही साठी-सत्तरी गाठली. म्हणून आम्ही बर्डफ़्लू किंवा स्वाईनफ़्लूला दाद दिली नाही आणि कोरोनाने जगभर थैमान घातलेले असतानाही मैदानात पाय रोवून उभे आहोत. पुढारलेल्या अत्याधुनिक सेवांच्या सुविधा असलेल्या देशात किडामुंगीसारखी माणसे मरत आहेत आणि आम्ही तुटपूंज्या साहित्य सोयींवर विसंबून बाधीतांचा व मृतांचा आकडा रोखून धरलेला आहे. तो कुणा वैफ़ल्यग्रस्त बुद्धीमंताच्या प्रतिभेवर विसंबून नाही. प्रत्येक भारतीयाच्या उपजत हिंमत व झुंजार मानसिक शक्तीच्या बळावर. मागल्या कित्येक वर्षात पाश्चात्य खरकाट्यावर पोसलेले शहाणपण शिकवणार्‍यांना स्वर्ग वाटणार्‍या देशात हाहा:कार कशाला उडाला आहे? त्याचा खुलासा देता आलेला नाही. पण अजून कोरोनाला पाय रोवू दिलेला नाही, त्या भारतीय व्यवस्था व शासनावर शंका घेतल्या जात आहेत. कारण हे लोक कुठलीही लढाई देऊ शकत नाहीत. पराभूत मानसिकतेच्या अशा प्रतिभावंत बुद्धीमंतांचा भरणा असल्याने आज सगळे पाश्चात्य देश डबघाईला आलेले आहेत. जिथे असल्या थिन्कटॅन्क वा बुद्धीमंतांचे अड्डे नाहीत, तेच देश त्यातून बचावले यालाही योगायोग मानता येणार नाही. जिथे असल्या शंकासुरांना वा तथाकथित बुद्धीमंतांना बोलायलाही प्रतिबंध आहे, त्या चिनमध्ये म्हणूनच कोरोना लौकर नियंत्रित होऊ शकला. उलट इटाली, फ़्रान्स, अमेरिका गर्तेत गेले आहेत. पण भारत ठामपणे कोरोनाशी दोन हात करतो आहे.

मित्रांनो, लंगड्या माणसाला कुबड्या कितीही चांगल्या असल्या तरी चालवू शकत नाहीत. त्याला पाय टेकावाच लागतो. कुबड्या त्या अल्पावधीसाठी त्याच्या शरीराचे वजन पेलून पाय पुढे टाकायला मदत करत असतात. ज्यांच्या बुद्धीलाच लंगडेपण आलेले असते, त्यांना सुदृढ पायसुद्धा चालवू शकत नाहीत. बुद्धीने चालणार्‍यांचे पाय आपोआप अधू होऊन जातात. त्यांना आपले असलेले पाय सुद्धा शोधावे लागतात, किंवा अन्य कोणी दाखवावेच लागतात. १९६०-७० च्या दशकांमध्ये भारतीयांना पावडरचे दूध वापरावे लागत होते. रेशनवर परदेशी आयातीचा गहू किंवा कमी दर्जाचे धान्य मिळू शकत होते. ते कसदारही नसायचे. पण त्यामुळे कोणी खचला नव्हता. आजच्या सुविधा त्याच्या तुलनेत चैनमौज आहे. पण तरीही रडगाणे चालूच आहे. श्रीमंती किंवा हिंमत मनात असावी लागते. अन्यथा नुसता भरदार देह किंवा भरलेली तिजोरी कामाची नसते. भारतीयांपाशी पैसा नसेल किंवा साधनांचा तुटवडा असेल, पण इच्छा भरपूर आहे आणि तेच तर भारतीयांचे सर्वात मोठे भांडवल आहे. आम्ही रेशनवरच्या तांबड्या गव्हावरही खुश होतो, आज दोनतीन रुपये किलोने चांगला गहू तांदूळ संकटकाळात सरकारने दिलेला असतानाही रडणारे म्हणूनच केविलवाणे दुर्दैवी आहेत. अधिकाधिक सुविधा माणसाला अधिकाधिक दुबळा बनवतात आणि आज रडणारे त्यापेक्षा वेगळे नाहीत. मग ते इथले विचारवंत प्रतिभावंत असोत की पाश्चात्य देशातले सुखवस्तू रोगबाधित असोत. सुविधांच्या कुबड्या त्यांना चालवू शकत नाहीत. पण मनातली हिंमत इच्छा पर्वतारोहणही करू शकत असते. भारताची कोरोनाशी झुंज म्हणून सामान्य जनतेला भेडसावू शकलेली नाही. पण बंदिस्त बिळात बसलेल्या शहाण्यांना भयगंडाने पछाडले आहे. इच्छा म्हणजे माणूस असतो आणि इच्छेच्या आहारी जाऊनच तो पराक्रम विक्रम करू शकतो. ज्यांच्या इच्छाशक्तीलाच व्हायरस लागला आहे, त्यांचे काय?

व्हायरस म्हणजे तरी काय असते? तो कुठला रोग नसतो की रोगबाधाही नसते. व्हायरस कोणाला ठार मारत नाही. तो बाधा झालेल्या माणसाची प्रतिकारक शक्ती खच्ची करतो. त्याची झुंजार प्रवृत्ती संपवून टाकतो. कुठल्याही बाह्य आक्रमणाशी प्रतिकार करता आला नाही, तर शेवट अपरिहार्य असतो. मग ती शक्ती व्यक्तीची असो किंवा देशाची असो. लढायची प्रतिकाराची इच्छा मेलेला माणूस वा देश लढू शकत नसतात. अमेरिका, किंवा अन्य प्रगत देशांना कोरोनाने रडवले. कारण त्यांच्यातली ती प्ररिकारक शक्ती खच्ची झालेली आहे. प्रत्येक व्यक्ती वा नागरीक यांच्यातली प्रतिकाराची इच्छा जेव्हा सामुहिक होऊन लढायला उभी रहाते; तेव्हा कितीही मोठ्या शत्रूला हरवणे शक्य असते. प्रत्येक गोष्ट सरकारने करावी अशी मानसिकता पुढारलेल्या देशात रुजवली गेली व पोसली गेली. त्यातून तिथल्या समाजाची सामुहिक प्रतिकारशक्तीच उध्वस्त होऊन गेली आहे. त्यामुळे त्या दुर्बळ समाजांना भरपूर साधने व अवजारे असूनही कोरोनाशी झुंज देणे शक्य झालेले नाही. भारताने तीच प्रतिकारक शक्ती जपली व जोपासलेली आहे. हजारो लाखो रोजंदारी करणारे मजूर शहरात टेकायला जागा नाही, म्हणून मैलोगणती चालत आपल्या गावी जायला निघालेले आहेत. त्यांच्या तोंडी सरकारला शिव्या कितीशा आहेत? पण आपल्या घरात सुखरूप जागी बसलेल्या बुद्धीमंत टिकाकारांचे पाय सुजलेले आहेत. मात्र उरलेले सामान्य नागरीक आपल्या आसपासच्या परिसरात गरजवंतांना मिळेल ती मदत द्यायला बाहेर पडलेले आहेत. ती आयडीया इंडिया आहे. ती मदर इंडिया आहे. गुरांचा गहू आणि मिलो खाऊन आलेली ती क्षमता आहे. चमचमीत खाऊन गरीबीवर उदात्त ढेकर देण्यातून ती प्रेरणा मिळू शकत नाही की तिचा अविष्कार होऊ शकत नाही. यापेक्षाही भयंकर परिस्थितीतून आमचा देश उभा राहिला टिकला आहे, झुंजला आहे आणि इथवर आला आहे. त्याच्यापुढे कोरोनाची काय मातब्बरी?

कारण माहिती आहे मित्रांनो? आमच्या पिढीने अमेरिका वा पाश्चात्य पुढारलेल्या देशांनी भिक म्हणून दिलेले टाकावू निकस अन्न वा दुध वगैरे घेऊन जगण्याशी सामना केला. पण आमची बुद्धी पाश्चात्य शहाणपणाचे खरकटे वा टाकलेले विचार घेऊन पोसलेली नाही.