जेव्हापासून गुजरातचे मुख्यमंत्री नरेंद्र मोदी याचा पंतप्रधान पदाला योग्य म्हणून उल्लेख झाला आहे; तेव्हापासून एक मोठा बुद्धीवादी उदारमतवादी वर्ग, मोदी म्हणजे विनाशाला आमंत्रण असल्याचे बोलू लागला होता. गेल्या वर्षभरात त्या टिकेचा सूर अधिकच धारदार व टोकदार होत आला. आता त्यांची जर्मनीच्या हिटलर व इटालीचा हुकूमशहा मुसोलिनीशी होऊ लागली आहे. त्यामुळे मोदींच्या समर्थकांनी विचलीत होणे स्वाभाविक आहे. पण राजकारणाचे जाणकार, विश्लेषक व अभ्यासकांपैकी बहुतांश लोक तोच सूर लावतात, तेव्हा नवल वाटते. कारण ज्यांना इतका जुना साठ सत्तर वर्षाचा इतिहास आठवतो; त्यांना अवघ्या पस्तीस वर्षापुर्वीचा इतिहास आठवू नये, हे आश्चर्यच नाही काय? कारण आज ज्याप्रकारची टिका मोदींच्या वाट्याला येत आहे, ती नवी नाही. नेमकी अशीच भाषा व असलेच आरोप तेव्हा अमेरिकेच्या होऊ घातलेल्या राष्ट्राध्यक्षाच्या वाट्याला आलेले होते आणि तिथली राजकीय आर्थिक परिस्थिती देखील आजच्या भारतासारखीच होती. पण तो माणूस निवडून आला आणि त्यानेच अमेरिकेच्या राजकारणासह जगाचा राजकीय भूगोल सुद्धा बदलून टाकल्याचा इतिहास घडला होता. त्यातले साम्य मलाही आठवले नाही, हे मान्यच करायला हवे. पण त्या अमेरिकन अध्यक्षाचा म्हणजे रोनाल्ड रेगन यांच्या परराष्ट्र उपमंत्री डेव्हीड कोहेन याने एक लेख लिहून त्या इतिहासाचे स्मरण करून दिले. लेख खुप मोठा व तपशीलवार आहे. त्यातले मुद्दे व साम्ये तेवढी इथे मांडणे मला अगत्याचे वाटते. मोदींवरील आरोपांची इथे पुनरावृत्ती करीत नाही. तेव्हा रेगन यांच्या बाबतीत निवडून येण्यापुर्वी काय टिका झाली तेवढेच सांगतो, बाकी तुलना वाचकाने आपली आपण करावी.
रेगन हा सामान्य घरातून आयुष्यभर संघर्ष करून मोठा झालेला माणूस. चित्रपटातून लोकप्रिय झाल्यानंतर त्याने एका राज्याचा गव्हर्नर म्हणून डबघाईला आलेल्या कॅलिफ़ोर्नियाची आर्थिक घडी सावरली होती. पुढे त्यातूनच त्याच्या कामाचा गाजावाजा होऊन जेव्हा रेगनचे नाव रिपब्लिकन पक्षातर्फ़े अध्यक्षपदाला घेतले जाऊ लागले. तेव्हा अमेरिकेत सगळीकडून टिकेची झोड उठली होती. भ्रष्टाचारमुक्त आर्थिक सुधारणा व मुक्त अर्थव्यवस्थेचा पुरस्कर्ता अशी रेगनची ख्याती होती. त्याची टवाळी ‘रेगॉनॉमिक्स’ अशी केली जात होती. पण त्यातूनच अर्थकारणाला उभारी आली व विकासाला गती मिळाली. अर्थात आपल्याकडे मोदींवर हिंदूत्वाचा आरोप होतो तसाच तिकडे रेगन विरोधात वर्णद्वेषी असा आरोप सातत्याने झालेला होता. कोहेन म्हणतात, भारताला इंग्लंडने स्वातंत्र्य दिले आणि म्हणून भारताला जसा वसाहतीचा इतिहास आहे; तसाच अमेरिकेलाही आहे. इंग्लंडकडून अमेरिकेलाही स्वातंत्र्य लढून मिळवावे लागले होते. पण आजही स्वत:ला उदारमतवादी म्हणवून घेणारे युरोपीयन गुलाम मनोवृत्तीचे विचारवंत अमेरिकेत खच्चून भरलेले आहेत. कुठल्याही अमेरिकन स्वाभिमानाचे खच्चीकरण, असेच त्यांच्या बुद्धीवाद व युक्तीवादाचे स्वरूप असते. भारतात मोदींच्या बाबतीत नेमका त्याचाच अनुभव येतो आहे. भारतीयत्वाचा स्वाभिमान दाखवला, की त्याचे तात्काळ खच्चीकरण सुरू होते. त्यासाठी स्वदेशी विचारवंतांसह तमाम युरोपीयन बुद्धीवादी एकजुट होतात. मोदी भारताच्या स्वाभिमानावर देशाचे पुनरूत्थान करायची भाषा बोलतात. रेगन यांची हीच भाषा होती. त्यांनी अमेरिकेला आर्थिक गाळातून स्वबळावर बाहेर काढण्याचा अट्टाहास केलेला होता. मोदी नेमक्या त्याच दिशेने वाटचाल करू बघतात.
अमेरिकेच्या इतिहासात प्रस्थापित राजकीय समजुती व पुर्वग्रहांना रेगन यांनी आपल्या उमेदवारीच्या काळापासूनच छेद दिलेला होता. राजकारण, अर्थकारण व त्याचे विश्लेषक, यांच्या कुठल्याही प्रस्थापित संकल्पनांना झुगारून रेगन आपली धोरणे मांडत होते. त्यांची नुसती टवाळीच झाली नाही, तर अनेक जाणत्या नामवंतांनी आपल्याला अमेरिका सोडून जावे लागेल’ असली भाषाही केलेली होती. भारतात हल्ली मोदी पंतप्रधान झाल्यास परदेशात पळून जावे लागेल अशी भाषा अनेक साहित्यिक विचारवंत सातत्याने बोलतात, यालाही योगायोग मानता येणार नाही. पण योगायोग असा, की १९८० सालात राष्ट्राध्यक्ष झालेल्या रेगन यांनीन अमेरिकेला आर्थिक गर्तेतून बाहेर काढलेच. पण सोवियत साम्राज्य त्यांच्याच राजवटीत मोडकळीस येऊन अमेरिका ही जगातली एकमेव महाशक्ती म्हणून उदयास आली. त्याहीपेक्षा कोहेन यांनी मोदी यांचे रेगन यांच्याशी साम्य दाखवताना एक महत्वाचा मुद्दा समोर आणला आहे. ज्या टोळीने मोदींच्या अमेरिकन व्हिसाच्या विरोधात काहुर माजवले आणि एक वाद उफ़ाळला; तीच टोळी नेमकी रेगन विरोधकांचा वारसा सांगणारी असावी, हा कोहेन यांना योगायोग वाटत नाही. अर्थात तेव्हा बुद्धीमंत अभ्यासकांनी कितीही गदारोळ केला, म्हणून अमेरिकन मतदाराने रेगन यांच्याकडे पाठ फ़िरवली नाही. अखेरीस रेगन अध्यक्ष म्हणून निवडून आलेच. पण त्यांच्य कर्तबगारीमुळे मतदाराने त्यांनाच दुसर्‍यांना अध्यक्षपदी बसवले होते. त्यानंतर त्यांचाच वारसा सांगणार्‍या थोरल्या जॉर्ज बुश यांना निवडून जणू अमेरिकन जनतेने तिसर्‍यांदा रेगन यांच्यावर विश्वास व्यक्त केला होता. डबघाईला आलेल्या अमेरिका देशाला रेगन यांनी पुन्हा सामर्थ्यशाली देश बनवले. त्यातूनच त्यांनी आपल्या विरोधक टिकाकारांची तोंडे बंद केली होती, मोदीही आपल्यावरील टिकेला फ़ारसे उत्तर देत बसत नाहीत. थोडक्यात कोहेन यांच्या मते मोदींच्या रुपाने भारतात अमेरिकेतल्या १९८०च्या सार्वत्रिक रेगन निवडणूकीच्या इतिहासाची पुनरावृत्ती होत आहे.
No comments:
Post a Comment