पाच वर्षातला फ़रक

मागल्या २२ वर्षात गुजरातमध्ये कुठलाच बदल झाला नाही की विकास झाला नाही, या भूमिकेतून कॉग्रेस व राहुल गांधी यांनी दोन महिन्यापुर्वी निवडणूक प्रचाराला सुरूवात केली होती. वादासाठी राहुलचा हा आरोप मान्य करूयात. गुजरात बदलला नसेल. पण खुद्द कॉग्रेस तरी नक्कीच बदलली आहे. कारण मागल्या सतरा वर्षात प्रथमच गुजरातमध्ये दंगल वा मुस्लिम हा विषय कुठल्या कुठे बेपत्ता झाला आहे. आज अनेकांना एक गोष्ट आठवत नाही. अगदी आपल्याला सर्वात शहाणे समजणार्‍या पत्रकार वाहिन्यांनाही विस्मृतीचा झटका आलेला आहे. मागल्या विधानसभा निवडणूकीत हेच लोक एका मौलवीचे चित्रण लाखो वेळा सातत्याने प्रक्षेपित करीत होते. आज तो मौलवी आणि तशा मुस्लिम टोप्या घातलेले लोक कोणीही वाहिनी कटाक्षाने दाखवायचे टाळत आहे. हा महत्वपुर्ण बदल नाही काय? त्या निवडणूकीत मोदी गुजरातचे मुख्यमंत्री होते आणि त्यांनी महिनाभर राज्यव्यापी सदभावना यात्रा काढलेली होती. त्या यात्रेच्या एका सोहळ्यात एक मौलवी त्यांच्यापर्यंत व्यासपीठावर पोहोचला आणि त्याने मोदींना इस्लामी टोपी देऊ केली होती. पण मोदींनी नम्रपणे ती टोपी नाकारली होती. त्या सगळ्या प्रचारात मोदी कुठेही हिंदू मुस्लिम शब्द बोलत नव्हते, तर फ़क्त साडेपाच कोटी गुजराती समाजाच्या विकासाच्या प्रगतीच्या गोष्टी बोलत होते. उलट प्रत्येक विरोधक व पत्रकार मोदींना केवळ मुस्लिम टोपी कशाला नाकारली, म्हणून एकच प्रश्न सातत्याने विचारत होता. तेव्हा गुजरातला विकासाची गरज नव्हती आणि तिथले सर्व प्रश्न केवळ मुस्लिम टोपी घालून सुटणार होते काय? नसेल तर तो प्रश्न लाखभर वेळा कशाला विचारला गेला होता आणि आज तोच प्रश्न वा विषय गायब कशाला झाला आहे? आज कोणी मुस्लिम वा टोपीविषयी कशाला बोलत नाही?

थोडक्यात बाकी काही बदल मोदी व भाजपाच्या कारकिर्दीत झालेला नसेल, तरी एक मोठा मूलभूत फ़रक मागल्या पाच वर्षात पडलेला आहे आणि तो म्हणजे मुस्लिम व्होटबॅन्क नावाचे थोतांड निकालात निघालेले आहे. आज कोणी किती मुस्लिमांना उमेदवारी दिली असा प्रश्न भाजपाला केलेला नाही, किंवा कॉग्रेसनेही किती मुस्लिम उभे केलेत याची चर्चा कुठे कानावर आलेली नाही. पाच वर्षात एक मोठा बदल राजकीय विश्लेषणात व कॉग्रेसच्या राजकीय आकलनात आलेला आहे आणि तो म्हणजे गुजरातमध्ये मुस्लिम लोकसंख्या ८-९ टक्के आहे, याचे तमाम सेक्युलर पुरोगाम्यांना पुरते विस्मरण होऊन गेलेले आहे. कुठल्या बातमीपत्रात मुस्लिमांचा उल्लेख येत नाही. किंवा कुठल्या वाहिनीच्या निवडणूक बातम्यांमध्ये मुस्लिम टोप्या घातलेले पुरूष वा बुरखेधारी महिलांना कोणी दाखवत नाही. गुजरातच्या जुन्या दंगलीत बेघर झालेले लोक किंवा तिथे हिंदू मुस्लिम, अशी पडलेली दुफ़ळी कोणाला आठवेनाशी झाली आहे. मोदी वा भाजपाने हा किती मोठा बदल मागल्या पाच वर्षात घडवून आणला आहे ना? एकूणच पुरोगामी व कॉग्रेसी विचारसरणीत हा आमुलाग्र बदल झालेला आहे. त्यांना आता मुस्लिमांच्या न्यायाची वा हक्काची फ़िकीर राहिलेली नाही. तर हिंदू मंदिरे व त्याला भेटी देण्याचे अगत्य पुरोगाम्यांना वाटू लागलेले आहे. त्या कालखंडात मोदींनी कुठल्या मंदिराला भेट दिली, तर त्याला हिंदूत्व चिकटवणारेच आता राहुलच्या मंदिर भेटीविषयी प्रश्न विचारत नाहीत. उलट राहुल व त्यांचे कुटुंबिय कसे शिवभक्त वगैरे आहेत, त्याची कौतुके सांगितली जात असतात. बदल असा क्रमाक्रमानेच होत असतो. हळुहळू देशाचा प्रश्न हिंदू मुस्लिमांचा नसून कुठलीही धर्माची टोपी घातल्याने त्या धर्माच्या लोकांना न्याय मिळतो, असल्या भ्रमातून पुरोगामी बाहेर पडलेले असतील, तर त्याचे श्रेय मोदींना द्यावेच लागेल.

गेल्या २२ वर्षात भाजपाने काय केले किंवा गुजरातमध्ये काय झाले, असा प्रश्न विचारणार्‍यांना आपल्या आयुष्यात व विचारात किती बदल झाला आहे, त्याचेही भान नसेल तर त्यांची कींव करावी लागेल. कारण बदल गुजरातच्या मतदारात वा भाजपात झालेला नाही. ते आपल्या जागी तसेच आहेत आणि शहाण्यासारखा विचार करू शकत आहेत. बदल झाला आहे, तो पुरोगामी म्हणवणार्‍या शहाण्यांमध्ये झालेला आहे. त्यांना हिंदू मुस्लिम हा वादाचा विषय नसल्याचा साक्षात्कार प्रथमच झाला आहे. त्यामुळे चोराच्या उलट्या बोंबा म्हणतात, तसे हे लोक आज दंगलीचा विषय बाजूला ठेवून मोदींना विकासाविषयी प्रश्न विचारत असतात. पाच वर्षापुर्वी मोदी सातत्याने विकास व प्रगतीच्या गोष्टी बोलत होते, तेव्हा यापैकी किती लोकांना विकासाचा तपशील ऐकून घेण्याचा संयम होता? उलट भाजपा वा मोदींनी किती विकासाच्या गोष्टी केल्या तरी हे पुरोगामी लोक कुठूनही विषय मुस्लिम व दंगलीकडे घेऊन यायचे. त्यांना असल्या प्रश्नांचे उत्तर तेव्हाही गुजरातच्या मतदाराने दिलेले होते आणि नंतर दिड वर्षांनी देशभरच्या मतदाराने चोख उत्तर देऊन चपराक हाणलेली होती. त्याला तीन वर्षे उलटून गेल्यावर आता हे लोक मोदींना विकासाच्या विषयावर बोलायचा आग्रह धरत आहेत. मग मोदी कधी त्या विषयावर बोलत नव्हते? तुमची ऐकण्याची तयारी होती काय? असा प्रश्न कोणी केलाच तर मोदी यांना सुनावत होते, तुमची सुई २००२ मध्येच अडकून पडलेली आहे आणि गुजरात कधीच पुढे निघून आलेला आहे. मग मुद्दा असा येतो, की मोदींनी काय बोलावे किंवा काय विषयाचा उहापोह करायचा, हे मोदींना स्वातंत्र्य नाही काय? विरोधकांना हव्या त्या विषयावर बोलण्याचीच सक्ती घटनेने व लोकशाहीने मोदींवर केलेली आहे काय? नसेल तर असली बाष्कळ बडबड तेव्हा कशाला चालली होती? आणि आज विकास कशाला आठवला आहे?

जगाचा इतिहास तपासला तर शहाण्यांनी कधी इतिहास घडवला नाही किंवा बदलला नाही. सामान्य लोकांनी व त्यांना प्रिय असलेल्या नेत्यांनी जे कर्तृत्व गाजवले त्यातून जगाचा चेहरामोहरा बदलत राहिला आहे. शहाण्यांना त्याचा साक्षात्कार होईपर्यंत जग आणखीनच बदलून गेलेले असते. इतिहासाचे विश्लेषण करणार्‍यांना कधी इतिहास घडत असताना त्याचे आकलन झाल्याचाही इतिहास नाही. वर्तमान समजून घेण्यापेक्षा कायम इतिहासात रमलेल्यांना वर्तमानाचे आकलन होत नाही. म्हणूनच त्यांना त्यात बदलत चाललेला इतिहास ओळखता येत नाही. मात्र सामान्य जनतेला तो बदल कळत असतो आणि त्यात सामान्य लोक उत्साहाने सहभागी होत असतात. त्या गडबडीत आपणही किती बदलून गेलो, तेही ज्यांना उशीरा उमजते, त्यांना शहाणे म्हणून मिरवण्याची हौस असते. म्हणूनच पाच वर्षापुर्वी गुजरात कसा बदलत होता, ते ज्यांना उमजलेले नव्हते; त्यांना आजही गुजरात किती बदलून गेला आहे, ते अजून समजलेले नाही. आपल्यातला बदल त्यांना समजू शकलेला नाही. तसे नसते, तर त्यांनी विकासावर मोदी का बोलत नाहीत, असा खुळचट प्रश्न विचारला नसता. ‘इंडियाटुडे’ वाहिनीचा कार्यकारी संपादक राहुल कन्वल आपल्या ट्वीटमध्ये म्हणतो, इतर राज्यांपेक्षा गुजरातमध्ये निवडणूकांची बातमीदारी करणे सुखदायक असते. इथे रस्ते सुसज्ज आहेत, सर्वत्र अनेक सुविधा आहेत. धावपळ नाही, तारांबळ नाही. इतक्या सुखासमाधानाने जर त्याला बातमीदारी करता येत असेल, तर विकासाचाच तो परिणाम असल्याचे त्याच्या डोक्यात कशाला शिरत नाही? कारण तो तथाकथित बुद्धीमंत आहे आणि त्याला डोळ्यांना दिसणारे वा ज्ञानेंद्रियांना अनुभवणारे सत्य समजून घेता येत नाही, म्हणून तो बुद्धीमान असतो. ही देशातल्या पत्रकार, माध्यमे, जाणकार व विश्लेषकांची शोकांतिका होऊन बसली आहे.