जुने नाटक नव्या संचात?

महाराष्ट्र विधानसभा निवडणूक संपून आता महिन्याचा कालावधी पुर्ण होत आला आहे. येत्या रविवारी म्हणजे २४ नोव्हेंबरला मतमोजणीला महिना पुर्ण होईल. पण अजून सरकार स्थापना होऊ शकलेली नाही आणि राज्यात राष्ट्रपती राजवटही लागू झालेली आहे. हा धोका सर्वात आधी माजी अर्थमंत्री सुधीर मुनगंटीवार यांनी व्यक्त केला होता. ८ नोव्हेंबरला मावळत्या विधानसभेची मुदत संपते आहे आणि त्या दरम्यान सरकार स्थापन झाले नाही, तर राष्ट्रपती राजवट लागू शकते; असे त्यांनी म्हटले होते. पण एकूणच राजकीय पत्रकारिता व विश्लेषण इतके उथळ झाले आहे, की त्यातला इशारा समजून घेण्यापेक्षा त्याची हेटाळणी करण्यात धन्यता मानली गेली. राष्ट्रपती राजवटीची धमकी देता काय? असे सेनेचा प्रवक्ता म्हणाला आणि मग त्यावरून चर्चा रंगवल्या गेल्या. त्या रंगवणार्‍यांचे डोळे खरीखुरी राष्ट्रपती राजवट लागल्यानंतरच उघडले. त्यातून आता तीच राजवट कशी संपुष्टात आणायची, याचा उहापोह चालू आहे. अर्थात गेल्या विधानसभेतही निकाल त्रिशंकूच लागले होते. किंबहूना निकाल पुर्णपणे लागलेलेही नव्हते, अशावेळी परस्पर शरद पवार यांनी भाजपाला बाहेरून पाठींबाही जाहिर करून टाकला होता. त्यासाठी काय कारण दिले होते? तर त्रिशंकू विधानसभा होऊन सरकार स्थापन झाले नाही, तर मध्यावधी निवडणूका लादल्या जातील. महाराष्ट्राला मध्यावधी निवडणूकांचा खर्च परवडणारा नाही. म्हणून आपण भाजपाला पाठींबा देतोय, असाही युक्तीवाद केला होता. किती तत्परता होती? निकाल पुर्ण लागले नव्हते व भाजपाने पाठींबाही मागितला नव्हता. आज काय स्थिती आहे? निकाल लागून महिना उलटला आहे आणि राष्ट्रपती राजवटीनंतर मध्यावधीची तलवार मराठी राजकारणाच्या डोक्यावर टांगलेली आहे. अशा स्थितीत त्याच पाच वर्षे जुन्या नाटकाचा नव्या संचातला प्रयोग पवार करणारच नाहीत अशी कोणी हमी देऊ शकतो काय?

खरे तर स्थिती गेल्या वेळेपेक्षाही गंभीर आहे. गेल्या खेपेस महाराष्ट्रात ओला वा सुका दुष्काळ भेडसावत नव्हता आणि अस्थीरता निर्माणही झाली नव्हती. तर मध्यावधीच्या चिंतेने पवार भयभीत झालेले होते. आज अवघा महाराष्ट्र मेटाकुटीला आलेला आहे. निकाल लागून महिन्याचा कालावधी उलटल्याने मध्यावधीची भिती नवनिर्वाचित आमदारांना सतावते आहे. म्हणजे जेव्हा तशी परिस्थिती नव्हती, तेव्हा त्याच्या भयाने पवार भाजपाला ‘न मागितलेला’ पाठींबा देऊनही सरकार स्थापनेचा मार्ग प्रशस्त करतात. आज खराखुरा दुर्घर प्रसंग आला असताना मात्र तटस्थ राहून तेच पवार सत्तास्थापनेला वेग येणार नाही, याची पुरेपुर काळजी घेत आहेत. मध्यावधीचे भूत समोर येऊन उभे ठाकले असतानाही पवारांना त्याची भिती अजिबात वाटलेली नाही. उलट जितका विलंब सत्तास्थापनेला लागेल, त्याला हातभार लावण्याचे डावपेच साहेब खेळत आहेत. उलटसुलट विधाने करून अधिकाधिक अस्थीरता निर्माण करीत आहेत. पहिली बाब म्हणजे या खेळात उतावळेपणाने उतरलेल्या शिवसेनेच्या प्रवक्त्त्याला प्रोत्साहन देऊन किंवा विश्वासात घेऊन; पवारांनी शिवसेनेला जाळ्यात असे ओढलेले आहे, की तिनेच आपले मागे फ़िरण्याचे रस्ते बंद करून घ्यावे. आता भाजपाशी सेनेने इतके वैर घेतलेले आहे, की तिला त्या मोठ्या पक्षाशी बोलणी करणेही अवघड होऊन बसले आहे. नंतर कॉग्रेस आणि राष्ट्रवादी, सेनेचा खुळखुळा करून खेळत बसलेले आहेत. त्यात शिवसेनेचे वीरही ‘आमच्याखेरीज कोणी सरकार बनवू शकणार नाही’, म्हणून छातीठोक बोलत आहेत. वरकरणी ते खरेच वाटत असले, तरी सापळ्यात शिवसेनेचा वाघ अडकलेला आहे. किंबहूना भाजपाच नव्हेतर दोन्ही कॉग्रेसनीही सेनेच्या आमदारांना भयभीत करण्याची काही योजना आखून राजकारण केले असावे काय; अशी शंका आता येऊ लागलेली आहे. कारण सत्तेचे कुठलेही समिकरण जुळवल्याशिवायच सेना एनडीएतून बाहेर पडली आहे व त्यांचा केंद्रातला मंत्रीही बाजूला झाला आहे.

सेनेने आपल्याला बदलले पाहिजे, ही दोन्ही कॉग्रेसची मागणी त्यांच्या भूमिकांना धरून असली तरी, त्यांनीही दोन पावले पुढे येताना काही गोष्टींचा त्याग केलेला दिसला पाहिजे ना? गेल्या दोनतीन आठवड्याचा घटनाक्रम बघितला, तर सेना एकामागून एक कॉग्रेस राष्ट्रवादीच्या अटींची पुर्तता करताना दिसली आहे. पण त्या दोन्ही पक्षांनी साधा किमान समान कार्यक्रम वा समन्वय समिती होण्यापर्यंतही कुठल्या हालचाली केलेल्या नाहीत. एनडीए आघाडीने सेनेला बाजूला केले आहे. पण सेनेला युपीए या कॉग्रेस आघाडीत घेण्याविषयी कुठलेही पाऊल उचलले गेलेले नाही. सत्तेची फ़क्त आशा दाखवून सेनेलाच सर्व कसरती कराव्या लागत आहेत आणि मधेच उठून पवार म्हणतात, आम्हाला विरोधी पक्षात बसायचा कौल मिळालेला आहे. सरकार कसे बनणार ते सेना भाजपाला विचारा, जनतेने त्यांना कौल दिलेला आहे. एका बाजूला पवार शेतकर्‍यांचे अश्रू पुसायला जातात. पण तेच पवार दुसर्‍या बाजूला उध्वस्त शेतकर्‍याला मध्यावधी निवडणूक परवडणार नाही, त्याबाबतीत कुठलीही हालचाल करत नाहीत. दुसरीकडे तेच पवार अखेरच्या क्षणी सोनियांना सेनेला पाठींब्याचे पत्र लगेच देऊ नये, असेही खेळ करतात. सेनेला मस्तपैकी राजभवनात नेवून तोंडघशी पाडतात. तीच तर २०१४ सालातलीही पटकथा होती ना? वेगवेगळे लढल्यानंतर एकत्रित बहूमत होत असेल तर सेना भाजपा यांच्यात सहजासहजी पुन्हा मैत्री होऊ नये, म्हणूनच आपण बाहेरून पाठींब्याची हुलकावणी दिली, असे आता पवारही मान्य करतात. मग हा नवा खेळ त्याच नाटकाचा पुढला अंक आहे, की जुन्याच नाटकाचा नव्या कलावंत संचातला प्रयोग आहे? आपले स्वार्थी हेतू साध्य करण्यासाठी पवारांनी आजवर राज्यघटना, लोकशाही, शेतकरी, अस्मिता वा कशाचाही बेधडक वापर केलेला आहे. त्यामुळे आजच्या परिस्थितीत त्यांनी चालविलेला खेळ कुठला स्वार्थी हेतू साध्य करण्यासाठी असेल; हे त्यांना जवळून ओळखणार्‍या सेनेच्या प्रवक्त्यांना तरी कसा उमजलेला असू शकतो?

बुधवारी उडत एक बातमी आली. राष्ट्रवादीला केंद्रात दोन मंत्रीपदे व राज्यात उपमुख्यमंत्रीपद अशा तडजोडीने सरकार स्थापनेचा तिढा सुटू शकतो. भाजपाने हे देऊ केलेले आहे की राष्ट्रवादीने ते मागितलेले आहे, त्याचा खुलासा त्या बातमीत नाही. ‘सुत्रे’ तर काही सांगत नाहीत. त्यामुळे ही बातमी खरी आहे, की मुद्दाम सोडलेली पुडी आहे, ठाऊक नाही. पण त्यात तथ्य नाही असे कोणी म्हणू शकत नाही. राष्ट्रवादीला सत्तेचा हिस्सा मिळतो आणि त्यांचाच सहभाग असलेल्या सरकारला प्रफ़ुल पटेल व पवारांच्या इडी केसेस सैल कराव्या लागतात. अधिक राज्यातला सत्तेचा तिढा सोडवला जाऊ शकतो. हे सर्व करताना विचारधारेचा तिढा कसा सुटणार? तर राज्यात ओला दुष्काळ आहे आणि शेतकरी मदतीसाठी अगतिक झालेला आहे. त्याच्या हिताला प्राधान्य देण्यासाठी पवारसाहेब काहीही करू शकतात ना? खेरीज अशा उध्वस्त महाराष्ट्राला मध्यावधी निवडणूका परवडणार नाहीत, या पाच वर्षे जुन्या नाटकातला डायलॉग आजही ताजा ठरू शकतो. अर्थात कॉग्रेस आणि शिवसेनेच्या दोन बेड्यांपेक्षा भाजपाची एक बेडी परवडणारी असते आणि भाजपालाही ती सोयीची असू शकते्. काश्मिरात परिस्थितीची गरज म्हणून महबुबा मुफ़्तीच्या पीडीपी सोबत सरकार स्थापना होऊ शकत असेल, तर महाराष्ट्रात राष्ट्रवादी पक्षाला अस्पृष्य मानायचे काही कारण नाही. ह्या सगळ्या गडबडीत शिवसेना खच्ची व नामोहरम झाली, तर भाजपाला तो बोनसच वाटणार ना? नितीशना सोबत घेऊन लालूंना बिहारमधून असेच संपवले गेले ना? भले त्यात नितीशचे पारडे जड असेल, पण लालूंचा पक्ष मुलाच्या हातून निसटलाच ना? उद्धव ठाकरेंची दमदाटी सहन करण्यापेक्षा वडीलधार्‍या ‘गुरूतुल्य’ पवारांचे चार शब्द ऐकण्यात काय कमीपणा? पवार समजणे सोपे नाही, यात तथ्य नक्कीच आहे. गेले शंभर जन्म खुद्द पवार स्वत:ला समजून घेण्यासाठी नवनवे जन्म घेत राहिले आहेत. ते भाजपा वा शिवसेनेला तरी एका जन्मात कुठून समजावे?