चंद्राबाबूंच्या पावलावर पाऊल

कालपरवा म्हणजे लोकसभा निवडणूकांचे निकाल लागून चार महिने उलटल्यावर आंध्रप्रदेशचे माजी मुख्यमंत्री व मोदी विरोधी गठबंधनाचे दिड वर्षापुर्वीचे महान सेनापती चंद्राबाबू नायडू यांनी आपल्या आत्महत्येची कबुली देऊन टाकली. जुन २०१८ मध्ये त्यांनी आपल्या तेलगू देसम पक्षाने एनडीए आघाडीला काडीमोड दिल्याची घोषणा केली होती आणि त्यानंतर ते भाजपाला देशातून उखडून फ़ेकून देण्याची अतिशय आक्रमक भाषा बोलू लागले होते. त्यांच्या इतक्या विखारी भाषेचा ‘सामना’ तेव्हा तरी अन्य कोणी करू शकत नव्हता. पण प्रत्यक्षात चंद्राबाबूंनी आणलेले ते फ़क्त अवसान होते. २९ खासदार निवडून लोकसभेत पाठवणार्‍या चंद्राबाबूंपाशी तितकी क्षमता नव्हती. पण बोलायला जीभ लांब असली, मग त्याला कोणी आवरू शकत नसतो. म्हणून मध्यंतरीच्या दहा महिन्यात चंद्राबाबू देशभरच्या माध्यमांच्या वा वाहिन्यांच्या गळ्यातले ताईत झालेले होते. त्यांनी बेताल बोलावे आणि त्यावरून गदारोळ सुरू व्हावा, हा जणू खाक्याच होऊन बसला होता. वास्तविक चंद्राबाबू त्यांच्यासाठी भलत्याच कोणी लावलेल्या सापळ्यात ते स्वत:ला अलगद अडकवून घेत होते. पण झिंग चढलेल्यांना कोणी कधी शुद्धीवर आणू शकला आहे? आपण एका राज्याचे मुख्यमंत्री असल्याचे विसरून चंद्राबाबू देशाच्या कुठल्याही राज्यात भटकत होते आणि आपला बालेकिल्ला असलेल्या आंध्रप्रदेशात आपले स्थान खिळखिळे होतेय, याकडे बघायलाही त्यांना उसंत मिळत नव्हती. तिथेच तर त्यांच्यासाठी जगनमोहन नावाच्या तरूणाने सापळा लावलेला होता. म्हणूनच त्यानेच चंद्राबाबूंच्या एनडीएतून बाहेर पडण्याचे सर्वात प्रथम स्वागत केलेले होते. त्याचे नाव आहे जगनमोहन रेड्डी. आज तोच आंध्राचा मुख्यमंत्री बनून बसला आहे आणि चंद्राबाबू कपाळावर हात मारून एनडीए सोडण्यात घोडचुक झाल्याची कबुली देत आहेत. डोळे मिटण्याची वेळ आल्यावर ‘डोळे उघडून’ काय उपयोग असतो ना?

तेव्हा जगनमोहन यांनी आंध्रला विशेष दर्जा मिळण्यासाठी आंदोलन पुकारले होते. तोच तर आधीच्या विधानसभा लोकसभा निवडणुकीत तेलगू देसमचा अजेंडा होता. पण त्याची पुर्तता झाली नाही, म्हणून जगनमोहन यांनी राज्यव्यापी आंदोलन पुकारले होते. सहाजिकच केंद्र सरकारमध्ये सहभागी असलेल्या चंद्राबाबूंची कोंडी झाली. त्यांनाही हातपाय हलवावे लागले. पण असे काही करताना आपल्या आवाक्याचा विचार गंभीरपणे करावा लागत असतो. नुसत्या फ़ुशारक्या मारून वा वल्गना करून काहीही निष्पन्न होत नसते. चंद्राबाबूंना त्याचे भान राहिले नाही. घटनात्मक बाबींमुळे एनडीए किंवा मोदी सरकार आंध्राला विशेष दर्जा देऊ शकत नव्हते. पण सहकार्‍याला खुश करण्यासाठी मोदी सरकारने चंद्राबाबूंच्या राज्य सरकारला भरपूर आर्थिक अनुदानाची खैरात केलेली होती. सहाजिकच टोकाला जाऊन विशेष दर्जासाठी राजकीय प्रतिष्ठा पणाला लावणे हा जुगार होता. जगनमोहन याने चंद्राबाबूंना त्यांच्याच सापळ्यात अडकवणारा डाव खेळला. त्याने त्याच मागणीसाठी लोकसभेतील आपल्या पक्षाच्या पाचसहा खासदारांना राजिनामे द्यायला लावले आणि चंद्राबाबूंसाठी सापळा लावला. त्यांनी आपल्या दोन्ही मंत्र्यांना सरकारमधून बाहेर पडायला लावले आणि त्यानंतरही मोदी सरकार बधत नसल्याने पक्षालाच एनडीएतून बाहेर काढण्याचा पर्याय निवडला. इथपर्यंतही ठिक होते. कारण त्यात पुन्हा मैत्रीची शक्यता शिल्लक होती. पण पुढे चंद्राबाबूंच्या अंगात हजार हत्तीचे बळ संचारले आणि त्यांनी मोदी सरकार व भाजपालाच देशातून उखडून फ़ेकण्याचा चंग बांधला. त्यासाठी देशव्यापी बिगर भाजपा आघाडी उभारण्याचे काम हाती घेतले. पण आंध्रात आपल्याला भाजपाशिवाय निवडणुका जिंकणे अशक्य असल्याचे भान राखले नाही. परिणामी २०१९ च्या निवडणूकीत त्यांचा खुर्दा उडाला. कारण २०१४ मध्ये भाजपाच्याच दोनचार टक्के मतांमुळे तेलगू देसम बहूमतापर्यंत पोहोचू शकला होता. त्यालाच लाथ मारणे म्हणजे आत्महत्याच होती ना?

तेव्हा तमाम पुरोगामी पक्ष व विश्लेषकांनी चंद्राबाबूंची पाठ थोपटली होती. त्यामुळे जोशात येऊन २०१८ च्या जुन महिन्यात झालेल्या पावसाळी अधिवेशनात चंद्राबाबूंनी आणखी एक धाडसी पाऊल उचलले. त्यांनी मोदी सरकारच्या विरोधात अविश्वास प्रस्ताव आणलेला होता. बहुधा पाच वर्षातला तोच पहिला अविश्वास प्रस्ताव होता. त्यावरून कल्लोळ सुरू झाला, तेव्हा सोनिया गांधी एक दिशाभूल करणारे विधान करून गेल्या होत्या. मोदी सरकारपाशी एकट्याचे बहूमत असतानाही सोनियांनी ‘आपल्यापाशी आकडा नाही असे कोण म्हणतो’, असा दावा केला होता. मग काय बहुतांश वाहिन्यांनी आकड्यांचे अंकगणित मांडण्याचा खेळ आरंभला आणि जेव्हा प्रत्यक्ष प्रस्ताव लोकसभेत आणला गेला, तेव्हा त्यापासून भाजपाचा सहकारी असलेली शिवसेनाही बाहेर बसली होती. तिने चर्चेतही सहभागी होण्याचे टाळले आणि प्रस्तावाचा धुरळा बसून मतदानाची वेळ आली, तेव्हाही सेना अनुपस्थित राहिली होती. म्हणून मोदी सरकार पडले नाही. उलट अपेक्षेपेक्षाही अधिक मतांनी अविश्वास प्रस्ताव फ़ेटाळला गेला आणि चंद्राबाबूंचे नाक कापले गेले. तिथून त्यांची पदोपदी नाचक्की होण्याचा सिलसिला सुरू झाला. तो अगदी अलिकडे त्यांनीच आपल्या मुर्खपणाची कबुली देण्यापर्यंत येऊन पोहोचला आहे. आज शिवसेनेच्या प्रवक्त्यांच्या वल्गना ऐकताना वा वाचताना चंद्राबाबूंच्या वर्षभर आधीच्या त्या गर्जना क्रमाक्रमाने आठवतात. किंबहूना त्यावेळी म्हणजे चंद्राबाबू एनडीएतून बाहेर पडले, तेव्हा सेनेचे प्रवक्ते म्हणाले होते, नायडूंनी शिवसेनेपासून प्रेरणा घेतली. असो, सांगायचा मुद्दा इतका़च, की आज चंद्राबाबूंकडे कुठला पत्रकार कॅमेरा घेऊन फ़िरकत सुद्धा नाही, ते आपल्या जखमा चघळत चाटत बसलेले आहेत. सोनियांनी तेव्हा आपल्यापाशी आकडा असल्याची हुलकावणी दिल्याने हवेत उडालेले अनेक फ़ुगे नंतर जमिनीवर येऊन धुळ खात पडलेले आहेत. महाराष्ट्रातल्या सत्तास्थापनेला विलंब होत असताना रंगलेला तमाशा, त्या अलिकडल्या इतिहासाची आठवण करून देणारा आहे.

कसरती बघून टाळ्या पिटणारे खुप असतात. पण म्हणून कसरत करणार्‍याने आपला तोल सोडून किती धोका पत्करावा, याचे भान सोडुन चालत नसते. कारण तोल जातो आणि अपघात होतो, तेव्हा इजा फ़क्त कसरती करणार्‍याला होत असते. अशी इजा जिवावर बेताणारीही असू शकते. पण टाळ्यांची झिंग चढलेल्यांना त्याची पर्वा कुठे असते? चंद्राबाबूंना कुठे भान होते? ते आत्महत्या करत होते आणि सभोवार जमलेले टाळ्याच पिटत होते ना? कारण टाळ्या पिटणार्‍यांचे पक्ष वा राजकीय पत पणाला लागलेली नव्हती. आज शिवसेनेला बळ चढलेले आहे आणि रोजच्या रोज नवनव्या गर्जना डरकाळ्या ऐकू येत आहेत. शिकार टप्प्यात नसताना गुरगुरणारा वाघ शिकार कितीशी करू शकतो? सावज टप्प्यात येईपर्यंत हल्ला करू नये आणि नीरव शांतता राखून सावजाला बेसावध गाठण्यातून शिकार सफ़ल होत असते. गुरगुरून सावजाला सावध करणारा वाघ जगात कोणी बघितला आहे काय? शिवसेनाप्रमुख बाळासाहेब ठाकरे म्हणायचे, ‘सौ सोनारकी, एक लोहारही’. आजकालची शिवसेना लोहाराचा घण घालणारी उरली आहे काय? सोनाराने आपल्या इवल्या हातोडीने टकटक करावी, तशी रोजच्या रोज टकटक चालू आहे आणि कधी एकदा अमित शहा किंवा नरेंद्र मोदी घणाचा घाव घालतात, त्याची प्रतिक्षा चालू आहे. शिवसेना इतकी अगतिक कधीच नव्हती. एक आमदारही नसताना शिवसेना शब्दाचा दबदबा जितका होता, तितका आज पन्नास साठ आमदार वा खासदार असताना धाक शिल्लक उरलेला नाही. फ़क्त वल्गना करणारे नेते झाल्यावर यापेक्षा वेगळे काय घडू शकते? गेल्या सहासात वर्षात कॉग्रेसची दैन्यावस्था प्रवक्ते म्हणून तोंडपाटिलकी करणार्‍यांनीच करून टाकली ना? मोदी-शहा किंवा भाजपा हे निव्वळ निमीत्त होते. आत्मघाताला प्रवृत्त झालेल्यांना कोणी संपवावे लागत नाही, तेच स्वत:ला  र्‍र्‍हासाकडे घेऊन जात असतात. चंद्राबाबू त्याचे विदारक उदाहरण आहे. पण धडा कोण घेतो?