तुम रुठी रहो, मै मनाता रहू

आठदहा महिन्यापुर्वी महाराष्ट्रातील दोन मतदारसंघात लोकसभेची पोटनिवडणूक पार पडली होती आणि त्यात भाजपाने एक तर राष्ट्रवादीने एक जागा जिंकली होती. त्यापैकी गोंदियाची भाजपाची जागा दोन्ही कॉग्रेस एकत्र आल्याने राष्ट्रवादी जिंकून गेली. तर पालघरच्या जागेची लढत सत्तेत एकत्र असलेल्या शिवसेना भाजपा यांच्यात झाली. तिथे भाजपाचे चिंतामण वनगा यांच्या निधनाने जागा मोकळी झाली होती आणि त्यांच्या पुत्राला तिथून लढायचे होते. त्याला भाजपाने नकार दिल्याने त्याला शिवसेनेत घेऊन सेनेनेही ती जागा लढवली होती. कॉग्रेस आणि बहूजन विकास आघाडी असेही आणखी दोन उमेदवार होते. पण अटीतटीची लढाई सेना भाजपा यांच्यात होऊन अखेरीस भाजपाने बाजी मारली. त्यावर विविध वाहिन्यांवर उलटसुलट चर्चा रंगल्या होत्या आणि दावे प्रतिदावेही चाललेले होते. अशा एका चर्चेत मीही सहभागी होतो आणि पक्षप्रवत्यांची मांडणी झाल्यावर माझे विश्लेषण विचारण्यात आले होते. यापुढे युतीचे भवितव्य काय, असाही प्रश्न त्यात सहभागी होता. त्याचे उत्तर देताना मी केलेली गंमत आज वास्तवात खरी ठरलेली आहे. युतीचे भवितव्य पन्नास वर्षापुर्वीच लिहून ठेवलेले आहे. राजकारण हा आशेचा खेळ असतो आणि हिंदीत त्याला ‘आसका पंछी’ म्हणतात. योगायोगाने १९६० च्या दशकात त्याच नावाचा हिंदी चित्रपट आलेला होता आणि त्यात नायक नायिकेच्या तोंडी असलेल्या गीतामध्ये सेना भाजपा युतीचे भाकित सांगितलेले होते. असे सांगून मी त्या गाण्याचे शब्द त्या चर्चेत सांगितले, तेव्हा हास्यकल्लोळ झालेला होता. सगळेच त्यात बुडून गेलेले होते. ते शब्द होते,
नायक:   तुम रुठी रहो, मै मनाता रहू. तो मजा जिनेका औरही आता है
नायिका:  थोडे शिकवे भी हो,कुछ शिकायतही हो, तो मजा जिनेका औरही आता है

एका लोकप्रिय सिनेमा गीतामध्ये इतका राजकीय आशय सामावलेला असतो, हे तेव्हापर्यंत माझ्याही कधी लक्षात आलेले नव्हते. पण गेल्या साडेचार वर्षात महाराष्ट्रात शिवसेना व भाजपा यांनी ज्याप्रकारचे राजकारण केले, त्यातून अर्धशतकापुर्वीच्या त्या गीताचे बोल किती खरे करून दाखवले आहेत ना? त्याची प्रचिती सोमवारी पत्रकारांना आली. भाजपाचे राष्ट्रीय अध्यक्ष अमित शहा मुंबईत आले आणि मुख्यमंत्र्यांसह मातोश्री येथे शिवसेना पक्षप्रमुखांच्या निवासस्थानी पोहोचले. मग सगळे एकत्र एकाच गाडीत बसून वरळीला पत्रकारांना भेटायला आले आणि तिथे पुन्हा एकत्र निवडणूका लढण्याचा फ़ॉर्म्युला त्यांनी घोषित करून टाकला. वरिष्ठ नेत्यांसाठी आघाड्या युत्या जुळवून आणणे किंवा मोडून टाकणे किती सोपी गोष्ट आहे, त्याचे उदाहरण त्यातून मिळाले. पण नेत्यांच्या अहंकाराला पक्षाचे धोरण वा भूमिका समजून एकमेकांच्या नित्यजीवनात हल्ले प्रतिहल्ले करणा‍र्‍या त्यांच्याच अनुयायी वा कार्यकर्त्यांना त्यानुसार जुळवून घेणे किती कठीण असते? दोन्ही पक्षातल्या एका तरी नेत्याला त्याची फ़िकीर होती काय? चौकीदार चोर है, इथपासून अफ़जलखानापर्यंत शेलक्या भाषेतले सेनेचे आरोप; किंवा भाजपाच्या नेत्यांनी वारंवार सेनेच्या शीर्षस्थ नेतृत्वासह धोरण भूमिकांवर केलेले आरोप, इतके सहजगत्या धुवून जात असतात काय? हा सगळा संघर्ष वा आटापिटा अमित शहांनी मातोश्रीवर येण्यापुरता होता काय? तसेच असेल तर शिवसेनेने किती जागा मिळवल्या त्यापेक्षाही आपले मोठे नुकसान करून घेतलेले आहे. सगळा वाद जागांचा व सत्तापदांचाच होता, याचीच साक्ष दोन्ही पक्षांनी आपल्याच वागण्यातून दिलेली आहे. तिकडे कॉग्रेस आणि राष्ट्रवादी यांनीही त्यापेक्षा काही वेगळे केलेले नाही. युती झाल्याबद्दल सेना भाजपावर शेरेबाजी करण्याचा त्यांना कुठलाही नैतिक वा तात्विक अधिकार नाही. कारण त्यांच्याही आघाडीत असली नाटके कमी झालेली नाहीत. त्याला पर्याय म्हणून मतदार सेना भाजपाकडे बघत होता आणि त्यांनीही आपण कॉग्रेस राष्ट्रवादीपेक्ष तसूभर कमी नसल्याची साक्ष मागल्या चार वर्षात दिलेली आहे.

सेनेला २३ आणि भाजपाला २५ असे लोकसभा जागांचे वाटप झालेले आहे. पण विधानसभेसाठी मित्रपक्षांना जागा देऊन झाल्यावर उरलेल्या जागा समसमान वाटून घ्यायच्या, अशी तडजोड झालेली आहे. मग तशी तडजोड तेव्हाही २०१४ मध्ये होऊ शकली असती. पण १५१ खाली यायला सेना राजी नव्हती, म्हणून युती तुटण्यापर्यंत ताणले गेले. आताही पदरात नेमके काय पडले आहे? लोकसभेत भाजपाच एक जागा अधिक घेऊन मोठा भाऊ आहे आणि विधानसभेत समसमान जागा घेऊन दोघे सारखेच आहेत. आम्हीच मोठा भाऊ ही गुर्मी कुठे गेली? लोकसभेतील बहूमत टिकवण्यासाठी भाजपा आज अगतिक आहे आणि त्याची अडवणूक करून सेनेने‘ अधिक काही पदरात पाडून घेतलेले नाही. तर जे पाच वर्षापुर्वी मिळत होते, तेच घेण्यावर समाधान मानलेले आहे. फ़रक एकाच गोष्टीचा आहे. भाजपा अध्यक्षाने मातोश्रीवर यावे, ही दिर्घकालीन मागणी मान्य झाली आणि युती पुर्ववत झालेली आहे. अण्णा हजारे यांचे उपोषण कुठल्याही मागण्या मान्य केल्याशिवाय फ़क्त यादवबाबा मंदिरात मुख्यमंत्री पोहोचले मग सुटते. त्यापेक्षा अमित शहांनी वेगळे काय केले किंवा दिले? सगळा अट्टाहास अमित शहांनी मातोश्रीवर येण्यापुरता किंवा तेवढ्यासाठीच होता काय? २०१४ मध्येच मोदींच्या विरोधात दंड थोपटून मार खाल्लेले नितीशकुमार दोन वर्षापुर्वी आपले मुख्यमंत्रीपद वाचवण्यासाठी एनाडीएत आले आणि आता लोक्सभा समोर असताना त्यांनीही ४ जिंकलेल्या जागांच्या पुढे आणखी १३ जागा अधिक मिळवल्या आहेत. भाजपाने जिंकलेल्या पाच जागांवर नितीशसाठॊ पाणी सोडलेले आहे. पासवान यांनीही एक अधिकची जागा मिळवली आहे. त्याच्या तुलनेत चार वर्षे अखंड शिमगा करून शिवसेनेने मिळवले काय? मातोश्रीवर अमित शहांची पायधुळ? त्या वास्तुला जगप्रसिद्ध करणार्‍या बांळासाहेबांचे शब्द कोणाला आठवतात काय? सौ सोनारकी एक लोहारकी, हेच ना ते शब्द?

जगात कोणीही कितीही दिवस शिवसेना वा बाळासाहेबांच्या विरोधात टिकेची झोड उठवावी. मग साहेब एक सभा घेऊन असे घणाघाती भाषण ठोकायचे, की त्याखाली सगळे आक्षेप आवाज भूईसपाट होऊन जायचे. दोन आमदार वा एकही खासदार पाठीशी नसताना शिवसेनाप्रमुखांचा असा दबदबा होता. त्यामुळे़च मातोश्रीवर कोण कधी आला व काय झाले, त्याची बातमी व्हायची. मातोश्रीवर या असे आमंत्रण वा अटी साहेबांनी कोणाला कधी घातल्या नाहीत. कारण त्या वास्तुला स्थानमहात्म्य कधीच नव्हते. तिथे वास्तव्य करणार्‍या माणसाचे ते व्यक्तीमहात्म्य होते. तिथे जाणार्‍या व्यक्तीमुळे साहेबांची महत्ता कधी वाढली नाही. तर त्या वास्तुची महत्ता वाढत होती. त्यात साहेबांना कधी मोठेपणा वाटला नाही, की त्यांनी तशा अपेक्षा कोणाकडे केल्या नाहीत. राष्ट्रपती पदाचे उमेदवार प्रतिभाताई पाटिल वा प्रणबदा मुखर्जीही तिथपर्यंत आले. तिथे अमित शहांनी यावे ही अपेक्षा म्हणूनच त्या वास्तुचे महात्म्य सांगण्यापेक्षा तिची प्रतिष्ठा कमी करणारी ठरते. त्यातून अमित शहा वा भाजपा झुकले असे भासवण्याचा हेतू असेल, तर त्याला बालीशपणा म्हणावे लागेल. कारण झालेल्या युतीने व तिच्या फ़ॉर्म्युलाने शिवसेनेला अधिक काही मिळालेले दिसत नाही. २०१४ मध्ये  मिळत होते, त्यापेक्षाही घट नक्की झाली आहे. तेच स्विकारायचे होते, तर चार वर्षे झुंज कशाला दिली, त्याचेही उत्तर निदान शिवसैनिकांना मिळायला हवे. पण त्या ‘सच्चाईचा सामना’ करायचा कोणी आणि कधी? भाजपाने आज किती जागा देऊ केल्या, त्यापेक्षा स्वबळावर उभे रहाण्याची संधी शिवसेनेने याच चार वर्षात कशी गमावली, तो घटनाक्रम महत्वाचा आहे. जी तडजोड वा युती झाली ती सेनेला अधिक आवश्यक होती आणि त्याचा भाजपाने राजकीय लाभ उठवला, असेच म्हणावे लागेल. आता सवाल इतकाच आहे, की युती झाली तिचा खरा ‘सामना’ कोणाशी होणार? कॉग्रेस राष्ट्रवादीशी की दोन्ही पक्षाच्या दुभंगलेल्या कार्यकर्त्यांचा आपापसात?