भविष्यवेत्त्याचे स्मरण

"Nothing in the world is more dangerous than sincere ignorance and conscientious stupidity." - Martin Luther King Jr. (1929-1968)

दहा वर्षापुर्वी रिदा शेख नावाची मुलगी पुण्यात मरण पावली. ती देशातली पहिली स्वाईनफ़्लुची बळी होती. पण तिचा मृत्यू त्या घातक आजाराने घेतलेला नव्हता, तर चुकीच्या निदान व उपचाराने घेतलेला होता. अत्याधुनिक रुबी इस्पितळात तिच्यावर उपचार चालले होते आणि आईबापांनी पाण्यासारखा पैसा तिला वाचवण्यासाठी खर्च केला होता. पण चुक झाली होती, ती निर्बुद्ध गाफ़ील डॉक्टरांकडून! रिदाला स्वाईनफ़्लु झालेला होता आणि रुबी इस्पितळात तिच्यावर न्युमोनियाचे उपचार चालले होते. ती त्या उपचारांना प्रतिसाद देत नसतानाही आपल्या अर्धवट ज्ञान व समजूतीचा अट्टाहास करीत डॉक्टरांनी न्युमोनियाचेच उपचार चालवले होते आणि त्याच गैरलागू उपचारांनी रिदा शेखचा बळी घेतला. तिच्या मृत्यूनंतर तिच्या आजाराने योग्य निदान झाले व देशातली ती पहिली स्वाईनफ़्लुची बळी ठरली. कश्मिरची समस्या किंवा आजार किंचीतही वेगळा नाही. स्वातंत्र्योत्तर काळात हा रोग सतत बळावत गेला आहे आणि त्या आजाराला जोजवत चाललेले चुकीचे निदान व उपचारच आजच्या भीषण परिस्थितीला कारणीभूत झालेले आहेत. मुळात आजार मानायचा नाही आणि नंतर त्यावर चुकीचे औषधोपचार करायचे, हे मृत्यूला आमंत्रण असते. काश्मिर असो की जिहादी दहशतवाद असो, त्याचे मागल्या तीन दशकापासून निदानच चुकीचे चाललेले असून; उपचार सतत निरूपयोगी ठरलेले आहेत. बाळासाहेबांनी पाकवर सर्वंकश बहिष्काराची भूमिका मांडली, तेव्हा काश्मिर जवळपास शांत होता आणि तिथला मुस्लिम तरूणही जिहादी झालेला नव्हता. पण रोगाला चुचकारण्यातून किंवा नाकारण्यातून आज तो रुग्ण किंवा प्रश्न मृत्यूशय्येवर येऊन पडलेला आहे. करोडो भारतीय बाळासाहेबांच्या शब्दात आपल्या भावना व्यक्त करू लागले आहेत. पण याचा पहिलाच इशारा देणार्‍या त्या भविष्यवेत्ता नेत्याचे स्मरण कोणाला होऊ नये याचे दु:ख होते.

अठ्ठावीस वर्षे उलटून गेली आता त्या घटनेला. तेव्हा काश्मिरात कुठे अतिरेकी घातपात घडवत नव्हते, की जागोजागी बॉम्बस्फ़ोट घडत नव्हते. पण सीमा वा नियंत्रण रेषेवर पाकिस्तानकडून गोळीबार व्हायचा. त्यात भारतीय सैनिकांचा किंवा लगतच्या गावातल्या सामान्य नागरिकांचा बळी जायचा. आज तोंड वर करून वचवचा बोलणार्‍या महबुबा मुफ़्तीच्या भगिनी रुबाया, यांचे अपहरण झाले होते आणि तिच्या सुटकेसाठी अतिरेक्यांची चार खतरनाक कैद्यांच्या मुक्ततेची मागणी मान्य झालेली होती. पण बाकीचा काश्मिर शांत होता आणि सामान्य काश्मिरी सैन्यावर पोलिसांवर दगडफ़ेक करीत नव्हता. चकमकीही घडत नव्हत्या. थोडक्यात आजच्या तुलनेत काश्मिर खुपच शांत होता. पण तिथे आगडोंब पेटवण्याचे प्रयास पाकिस्तान करीत होता. अशावेळी एकच माणूस ठामपणे पाकिस्तानशी संवाद नको, की वाटाघाटीही नकोत; असा आग्रह धरून पाकला युद्धातून धडा शिकवण्याची भाषा ठामपणे बोलत होता. त्यानेच तेव्हाच पाकिस्तानशी क्रिकेट खेळू नये म्हणून आग्रह धरलेला होता. त्याच्याच शब्दावर शिशीर शिंदे नावाच्या विभागप्रमुखाने मुंबईच्या वानेखेडे स्टेडीयमची खेळपट्टी उखडून दोन देशांच्या सामन्यात व्यत्यय आणलेला होता. कोणाला त्या शिवसेनाप्रमुख बाळासाहेब ठाकरे यांचे स्मरण तरी आज झाले आहे काय? तेव्हा त्याच्यावर युद्धखोर हिंसेचा पूजक, असले आरोप झाले होते. दोन देशातील वैमनस्य वाटाघाटी व संवादातूनच संपवता येईल असा बुद्धीवाद जोरात झालेला होता. आता जवळपास तीन दशकांनंतर कित्येक वाटाघाटी व संवादातून काय निष्पन्न झाले? हजारो सैनिक व तितकेच सामान्य नागरिक पाकिस्तानी घातपाताचे बळी झाले आहेत. कोट्यवधी भारतीय पाकिस्तानशी कुठलेच संबंध नकोत म्हणून एकसुरात बोलू लागले आहेत. मात्र शिवसेनेलाही बाळासाहेब नावाचा तो भविष्यवेत्ता आठवलेला नाही.

खेळ आणि राजकारणाची गल्लत नको, हा तेव्हाचा युक्तीवाद बुद्धीवाद होता आणि किरकोळ स्वरूपात आजही तोच युक्तीवाद चालू आहे. मात्र किंमत मोठीच मोजली गेली आहे. हे दिडशहाणे कुठल्या अवास्तव जगात जगतात ठाऊक नाही. कारण असल्या युक्तीवादाची किंमत भारताने आपल्याच भूमीत मोजलेली आहे आणि असल्या युक्तीवादाचे प्राणघातक चटके श्रीलंकेच्या क्रिकेटपटूंनी पाकिस्तानात जाऊन सोसलेले आहेत. भारत पाकिस्तानच्या संघर्षाशी किंवा जिहादशी आपला संबंध काय; म्हणून श्रीलंकेच्या क्रिकेट संघाने पाकिस्तानचा दौरा केला. तेव्हा एका सामन्याच्या दरम्यान त्यांच्या बसवर हल्ला होऊन, त्यांना थेट खेफपट्टीवरून हेलिकॉप्टरने मायदेशी पळ काढावा लागलेला होता, सचिन तेंडूलकर किंवा सुनील गावस्करला त्याची कल्पना नाही, असे कोणाला म्हणायचे आहे काय? पाकिस्तान इस्लामी देश असून तिथला खेळाडू वा कलाकार लोकशाहीवादी उदारमतवादी असू शकत नाही. कुठल्याही प्रचलीत सभ्यतेचा गंध त्याला नाही. म्हणून कलाकार साहित्यिक वा खेळाडू आणि जिहादी यात तसूभर फ़रक नसतो. ते सगळे मुखवटे असतात आणि जिहाद हेच उद्दीष्ट असते. याची साक्ष मला देण्याची गरज नाही. २०१४ मध्ये अहमद शेहजाद नावाच्या पाक खेळाडूने खेळपट्टीवरच दिलशान तिलकरत्ने या श्रीलंकन खेळाडूला मुस्लिम धर्म स्विकारण्याचा किंवा नरकात जाण्याचा इशारा दिला होता. क्रिकेटचा धर्माशी संबंध नसेल, तर असल्या घटना कशाला घडतात? हा अनुभव कुठल्याही क्षेत्रातल्या पाकिस्तानी व्यक्तीचा असताना खुळ्यासारखे युक्तीवाद कामाचे नसतात आणि त्यातून कुठला उपाय शक्य नसतो. उलट आजार बळावत जातो. म्हणून तर १९९१ सालात बाळासाहेबांनी सांगितलेला उपाय हसवण्यावारी नेण्याची किंमत भारताला आज मोजावी लागते आहे. काश्मिर दहशतवादाच्या आहारी गेलेला आहे आणि बुद्धीवादी वर्गाला नव्हेतर सामान्य नागरिक व सैनिकांना प्राणाचे मोल मोजावे लागते आहे.

बाळासाहेबांनी जेव्हा असा अट्टाहास केला, तेव्हा त्यांच्यावर अतिरेकी राष्ट्रवादाचा आरोप झाला. बौद्धिक खिल्ली उडवली गेली होती. त्यांच्या शब्दावर विश्वास ठेवून शिशीर शिंदे आणि काही शिवसैनिकांनी मुंबईत होणार्‍या भारत पाक क्रिकेट सामन्याची खेळपट्टी उखडून टाकली होती. तिथे डिझेल ओतून खेळपट्टी खेळ्ण्याला्यक रहाणार नाही अशी व्यवस्था केलेली होती. तेव्हा त्यांना गुन्हेगार ठरवले गेले. त्यांच्यावर खटले भरले गेले. पण तेव्हाही कोणी मायका लाल क्रिकेटपटू बाळासाहेबांच्या समर्थनाला आलेला नव्हता. पण साहेबांच्या आग्रहातले तथ्य क्रिकेट क्षेत्रातल्या एका जाणकाराने तेव्हाही स्पष्टपणे मांडलेले होते. अनेक सामन्यात पंच म्हणून काम केलेले माधव गोठोस्कर यांनी लेख लिहून पाकिस्तानी क्रिकेटसंघ कसा त्या देशाची राजकीय धोरणे खेळातही अंमलात आणतो, त्याची ग्वाही दिलेली होती. पण तिकडे कोणी लक्ष दिले होते? श्रीनगर येथे दोन देशातील सामना ठरलेला असताना काश्मिर वादग्रस्त भूप्रदेश असल्याने ती भारताची भूमी नाही, म्हणून पाक संघाने श्रीनगरचा सामना खेळण्यास नकार दिला. तो खेळ होता की राजकारण? असा सवाल गोठोस्करांनी विचारलेला होता. कोणी त्याचे उत्तर आजपर्यंत दिले आहे काय? ती घटना १९९१ सालची आणि दोनच वर्षात बौद्धीक दिवाळखोरीची किंमत पाकिस्तानने मुंबईकडून वसुल केली होती. त्याच मुंबईत मग पाकिस्तानी कारस्थानामुळे बॉम्बस्फ़ोट मालिका घडलेली होती. सैनिकांच्या जीवाची पर्वा नसलेल्या भारतीय क्रिकेटशौकीन व खेळाडूंचा उदारमतवाद मुंबईकरांना वाचवू शकला नाही. पाठीशी घातल्याने गुन्हेगार सोकावत जातो, तसाच पाकिस्तान सोकावलेला आहे. मात्र मुर्ख युक्तीवाद आजही संपलेले नाहीत. क्रिकेट थांबवून दहशतवाद संपणार नाही आणि युद्धानेही दहशतवाद संपणार नाही, म्हणून आपण त्या हिंसेची जुळवून घ्यावे हे आता बुद्धीवादाचे सुत्र झालेले आहे.

=======================

रिदा शेखच्या मृत्यूविषयी अधिक तपशील ज्यांना हवा, त्यांच्यासाठी बातमीचा हा दुवा
https://ahmedabadmirror.indiatimes.com/ahmedabad/others/rape-victims-family-seeks-speedy-trial/articleshow/67983790.cms?utm_source=Articleshow&utm_medium=Organic&utm_campaign=Related_Stories

https://www.hindustantimes.com/india/swine-flu-victim-s-family-to-sue-hospital-for-negligence/story-UDELuPGsfWVXmyobWpb7NK.html