‘पुरूष’ अहंकाराची गोष्ट

चोराच्या उलट्या बोंबा असे आपल्या पुर्वजांनी म्हणून ठेवलेले आहे. त्यामुळे कोणीही किती जोरात बोंबा मारू लागला, मग त्यातल्या सुलट्या किती आणि उलट्या किती, याचीही छननी आवश्यक होऊन जाते. अर्थात ते तारतम्य सहसा राखले जात नाही. लोकप्रवाद असेल तिकडेच लोकांचा सहसा ओढा असतो. त्यामुळे साबरीमला मंदिरात महिलांना प्रवेशाचा विषय असो, किंवा नाना-तनुश्रॊ निमीत्ताने उफ़ाळलेले लैंगिक संबंधातले वादळ असो, त्यातल्या अनेक गफ़लती चटकन समोर येत नाहीत. त्यापेक्षा गदारोळ जास्त उडवला जातो आणि धुरळा बसल्यानंतर हाती काय लागले, त्याचीही कोणाला फ़िकीर नसते. पाच वर्षापुर्वी याच कालखंडात अशा गोष्टी उफ़ाळलेल्या होत्या. त्यापैकी एक होती ‘उपरा’कार लक्ष्मण माने यांच्या संस्थेतील महिलांच्या लैंगिक शोषणाची आणि दुसरी होती विद्यमान पंतप्रधान व तत्कालीन गुजरातचे मुख्यमंत्री नरेंद्र मोदी यांच्या पाळतीची. त्यातून हाती काय लागले आहे? कुठले सत्य समोर आले वा कुठला सामाजिक लाभ होऊ शकला? आज त्याची कोणाला तरी आठवण आहे काय? त्याच दरम्यान चित्रपट क्षेत्रातील एका दिग्दर्शक व अभिनेत्री गायिकेच्या लैंगिक संबंधांचाही उहापोह माध्यमातून झालेला होता. आज तनुश्रीने जो मुद्दा उपस्थित केला आहे आणि त्यातून अनेक मुली महिला पुढे येत आहेत, त्यातल्या संशयास्पद व्यक्तींना बदनाम वा आरोपीत करण्याची स्पर्धा जोरात चालली आहे. पण त्यातली जी दुष्प्रवृती आहे, तिच्याविषयी कोणी अवाक्षर बोलताना दिसलेला नाही. त्याच मानसिकतेचा उल्लेख रामगोपाल वर्मा व सुचित्रा कृष्णमुर्तिच्या वादातून आलेला होता. आज जो गदारोळ चाललेला आहे. त्यामागची मानासिकता रामू वर्माने स्पष्टपणे मांडलेली असून सुचित्राने आपल्या पुस्तकातून त्याचाच उहापोह केलेला होता. अशा गोष्टी होतातच कशाला?

आज ज्यांच्यावर चिखलफ़ेक चालू आहे किंवा राळ उडवली जात आहे, ते सगळे नामांकित चेहरे व नावे आहेत. कालपरवापर्यत कठुआ किवा उन्नाव येथील बलात्काराचे प्रसंग होते, त्यातली नावे तितकी नामांकित नव्हती. त्यातले बळी अनाम होते आणि बलात्कारीही अमानच होते. आज कोणाच्या लक्षातही त्या घटना राहिलेल्या नाहीत. पण दोन्हीतली प्रवृत्ती किंचीतही वेगळी नाही. त्यांनी अजाण बालिका वा असहाय महिलांना गाठून त्यांना एखाद्या चैनीच्या वस्तुप्रमाणे उपभोगण्यात पुरूषार्थ शोधला आहे. त्यात त्या बलात्कार्‍यांना आपली मर्दुमकी दिसलेली आहे. पण जी नावे आज उफ़ाळलेली आहेत, त्यांची मानसिकता तरी किती वेगळी आहे? आणि त्यांच्याकडे बोट दखवणार्‍या किती पुरूषांची आपली मानसिकता त्यापेक्षा वेगळी असते? रामगोपाल वर्माने सुचित्रा कृष्णमुर्तीचा लग्नाचा प्रस्ताव फ़ेटाळून लावताना दिलेले स्पष्टीकरण निंदनीय ठरवले गेले होते. तेव्हा निषेधाचे काही सूर उमटलेही होते. पण ती एक पुरूषी अहंकाराची मनोमन ठसलेली मानसिकता आहे. स्त्रीकडे बघण्याची एक कलुषित दृष्टी त्यात सामावलेली आहे. ती उघडपणे कोणी बोलून दाखवत नाही, पण हाडीमाशी खिळलेली आहे. ‘माझा विवाह संस्थेवर विश्वास नाही. मी स्त्रिया फ़क्त लैंगिक सुखासाठी वापरतो. मला स्त्रिया त्यांच्या देहामुळे आवडतात, त्यांच्या मेंदू(बुद्धी)साठी नाही’. असे रामू वर्माने सुचित्राला सांगितले होते. तेच तिने पुस्तकात मांडलेले आहे आणि त्यापेक्षा आजच्या नावाजलेल्या व्यक्ती वा कठुआ उन्नावच्या सामान्य गुन्हेगारांची भूमिका किंचीत वेगळी नाही. खरी समस्या तीच नाही काय? आपल्या तावडीत सापडलेल्या त्या मुली स्त्रियांविषयीची उपजत वृत्ती संधी मिळताच उफ़ाळून बाहेर येत असते. व्यवहारात वा प्रसंगात पुरूष जितका सामर्थ्यवान असतो, तितका तो शिरजोर ठरतो आणि नसेल तेव्हा अगतिक दयनीय होऊन जातो. जसे आज आपण बघत आहोत.

यात गुंतलेले नाना पाटेकर, अभिजीत, कैलास खेर, असे कलाकार दिग्दर्शक वा राजकीय नेत्यांपासून पत्रकार संपादकांपर्यंतचे बहुतांश लोक रामू वर्मापेक्षा कुठल्याही वेगळ्या मानसिकतेचे नाहीत. त्यांच्या हाती सत्ता वा अधिकार असताना त्यांनी त्या महिलेच्या गुणवत्ता, बुद्धी वा पात्रतेला किंमत दिलेली नाही. केवळ तिचे उपभोग्य शरीर, यापेक्षा तिची कुठलीही लायकी त्यांच्या डोक्यात जाऊ शकलेली नाही. डिस्कव्हरी वा नॅट जिओ अशा वाहिन्यांवर जे पशूजीवन दाखवतात, तिथेही शिरजोर समर्थ नर सगळ्या माद्यांवर राज्य करताना दिसतो. आपल्याखेरीज अन्य कुठल्याही नराला तो जननप्रक्रीयेत सहभागी करून घेत नाही. तसा कोणी प्रयत्न जरी केला तरी त्याच्याशी प्राणघातक लढाईच होत असते. समूह जीवनातील ही वंशवृद्धीची उपजत पाशवीवृत्ती, आजच्या मानव समाजापासून तथाकथित नागर समाजपर्यंत जशीच्या तशी कायम असल्याची साक्ष मग अशा गदारोळातून दिसते. कायदे व महिला सशक्तीकरणाच्या योजना त्यात कितीसा बदल करू शकल्या आहेत? कारण प्रश्न सामजिक वा कायदेशीर नसून पाशवी वृत्तीचा आहे. ज्या पशूवृत्तीतून माणसाला वेगळे काढून सुसंस्कृत करायचे असते, त्याचे पहिले पाऊल त्यातल्या पाशवीवृत्तीला लगाम वेसण घालण्यापासून सुरू होते. ते काम बुद्धीचे नसून धाक वचकाचे असते. युक्तीवादाने त्याला वेसण घालता येत नसते, तर कठोर शिक्षेचा धाक परिणामकारक असतो. इतर कुठल्याही नराला जननक्रियेपासून परावृत्त करणारा हुप्प्या बळाचा वापर करतो, धाकात ठेवतो. मग मानवातला हा पशू त्यापेक्षा वेगळ्या मार्गाने कसा रोखता येऊ शकेल? वरकरणी सभ्य सुसंकृत मुखवटे लावून फ़िरणार्‍या प्रतिष्ठीत समाजात असे पशू अधिक दबा धरून बसलेले असतात. ते प्रमाण आदिवासी मागास समाजांमध्ये नगण्य आढळून येईल. कारण इथले छुपे रामू वर्माच तोंडाने तावातावाने स्त्रीदाक्षिण्या्चे तमाशे मांडत असतात.

नाना पाटेकरच्या अभिनयाला पहिली मान्यता जयवंत दळवींच्या ‘पुरूष’ या नाटकाने दिली. त्यातल्या रिमा लागूवर नानाचे पात्र बलात्कार करते आणि त्याविषयी ती आपल्या मैत्रीणीला काय सांगते? बलात्काराने माझ्या मनाचे काय होईल? तर तो उत्तरतो. मनाशी आपल्याला काय करायचे आहे? मला फ़क्त तुझे शरीर उपभोगायचे आहे. त्यावर मैत्रीणही म्हणते, नवरे करतात, तोही बलात्कारच असतो ग. कोणाला मनाची पर्वा असते? वगैरे. तीनचार दशकापुर्वीचे ते नाटक आज कोणाच्याही स्मरणात नसावे. पण तीच प्रवृत्ती सतत उफ़ाळून येत असते आणि त्याचा एक नवा वादळी प्रयोग करून ‘पुरूष’चे प्रयोग काही काळासाठी थांबल्याचा देखावा उभा केला जातो. मात्र त्या खर्‍याखुर्‍या पाशवी प्रवृत्तीला लगाम लावण्याचा मूलभूत विचार अजिबात सुरू होत नाही. तळागाळातल्या बलात्कार लैंगिक शोषणाचा गदारोळ खुपच माजवला जातो. तो माजवणार्‍या उच्चभ्रू समाजातील नागर समाजातील लक्तरे क्वचितच वेशीवर टांगली जात असतात आणि तेव्हा अशा स्त्रीदाक्षिण्यवादी लोकांचीच खरी तारांबळ उडून जात असते. ज्या माध्यमात ही चिखलफ़ेक चालते, तेही त्यापासून मुक्त नसल्याचेही चव्हाट्यावर आलेले आहे. पण उपायाविषयी कोणी बोलायला तयार नाही. जे पकडले जातील वा उजेडात आणले जातील, त्यांना शिक्षा मिळावी म्हणून टाहो फ़ोडला जातो नेहमी. पण त्या मानसिकतेला वा प्रवृत्तीला खच्ची करावे, असे कुठले उपाय सांगितले जात नाहीत की मागणीही केली जात नाही. आपण त्या आजाराच्या सोबत जगायला तयार असल्याचेच हे लक्षण आहे. महिलेने मार खावा, लाजेकाजेस्तव अन्याय अत्याचार सोसावा, ह्या मानसिकेतून आपले सुधारणावादीच बाहेर पडलेले नसतील, तर पोपटपंची कुठले नागर संस्कार करायला उपयोगी पडेल? पण यावेळी अनेक पिडिता उजळमाथ्याने बोलायला धजावल्या, हे त्यातले पुढे पडलेले पाऊल नक्की मानता येईल.