कहीपे निगाहे कहीपे निशाना?

तेरा वर्षापुर्वी राज ठाकरे यांनी अकस्मात शिवसेना सोडायचा निर्णय घेतला, तेव्हा मोठी खळबळ माजलेली होती. त्या दरम्यान माझी त्यांची भेट झाली होती. मार्मिकचा कार्यकारी संपादक म्हणून मी काम करताना हा तरूण नव्याने व्यंगचित्रे रेखाटू लागला होता, म्हणून चांगली ओळख होती. तो राजकीय नेता नंतरच्या काळात झाला. पण आजही आम्ही मनमोकळे बोलू शकतो. सहाजिकच शिवसेना सोडल्यावर पुढे काय, अशी माध्यमातून चर्चा चालली होती आणि त्याच संदर्भात राजची मुलाखत मिळावी, म्हणून अनेक पत्रकार प्रयत्न करीत होते. एका साप्ताहिकाच्या संपादकांनी मलाही गळ घातली आणि त्यांच्यासोबत मी राजना भेटायला गेलो होतो. तेव्हा इतरांना बाजूला ठेवून राजने मनातले मला सांगितले आणि मुलाखतीचा विषय सोडून मी माघारी फ़िरलो होतो. आजही त्यांचे शब्द आठवतात. पत्रकारांना सनसनाटी बातम्या देण्यासाठी मी शिवसेना सोडलेली नाही, किंवा पुढल्या काळातले काहीही बातम्यांचा मालमसाला म्हणून करणार नाही. जे काही करेन ते जगजाहिर असेल. म्हणूनच आता त्याविषयी बोलणे योग्य नाही, असेच राजनी मला सांगितले होते. मलाही पटलेले होते. हल्ली राजकारण माध्यमातून इतके खेळले जाते की अनेक पक्ष वा नेत्यांचे राजकारण माध्यमातूनच चालत असते. सहाजिकच पत्रकारिता हा राजकारणाचा एक आखाडा होऊन गेला आहे. पण ज्यांना भविष्यातले दुरगामी राजकारण करायचे असते, त्यांनी दाखवायचे दात आणि खायचे दात यातला फ़रक राखलाच पाहिजे. त्यांच्या उक्तीकृतीचा अन्वय लावण्याच्या मर्यादेत पत्रकारितेने राहिले पाहिजे, असेच माझे मत आहे. म्हणूनच मी मागले काही दिवस राज ठाकरे यांच्या हालचाली व वक्तव्यांकडे गंभीरपणे बघतो आहे. त्यातल्या अनेक गोष्टी इतरांप्रमाणेच मलाही खुप अनाकलनीय वाटतात. पण तेवढ्यासाठी या तरूण मराठी नेत्याला मी मुर्ख वा धुर्त ठरवून मोकळा होणार नाही. त्यांचे नेमके काय चालले आहे?

गेल्या लोकसभेच्या निवडणूकीत नरेंद्र मोदींवर स्तुतीसुमने उधळणार्‍या राज ठाकरे यांनी अकस्मात मोदी विरोधाचा झेंडा कशाला खांद्यावर घेतला? पारंपारिक भाजपाविरोधी पक्षापेक्षाही कडव्या भाषेत राज ठाकरे कशाला बोलत असतात? वरकरणी बघितले तर राजवर होणारी टिका पटणारी आहे. मध्यंतरी दोन वर्षापुर्वी पवार राज ठाकरे दोस्तीची सुरूवात झाली. पुण्यातल्या एका भव्य कार्यक्रमात राजनी शरद पवार यांची जाहिर मुलाखत घेतली आणि ती अनेक वाहिन्यांनी थेट प्रक्षेपणाने महाराष्ट्राच्या कानाकोपर्‍यात पोहोचवली होती. त्यानंतर हळुहळू दोघांमधल्या ‘आस्थेचे’ विविध पैलू समोर येत गेले. मनसेच्या आरंभ काळात सुचक शब्दात राजवर टिका करणारे पवारही अकस्मात खुप बदलून गेले आहेत. त्यांची आपुलकी लपून राहिलेली नाही. त्यामुळे लोकसभेच्या निवडणुकीत राष्ट्रवादी व मनसे जवळ येणार, अशाही बातम्या होत्या. मग कॉग्रेसला मनसे नको असल्याच्याही बातम्या आल्या आणि अखेरीस राजनी १९ मार्चला मुंबईत आपल्या अनुयायांची सभा घेऊन लोकसभा लढवणार नसल्याची घोषणा करून टाकली. तसे बघायला गेल्यास दोन वर्षापुर्वीही त्यांनी घरगुती कारणासाठी महापालिका निवडणूका उपचार म्हणून लढवल्या होत्या. त्यामुळे यावेळी लोकसभा निवडणूकांकडे पाठ फ़िरवण्यात फ़ारशी मोठी बाब बघण्याचे कारण नाही. पण उमेदवार उभे न करणे, ही एक गोष्ट आहे आणि निवडणूकीपासून अलिप्त रहाणे, ही वेगळी गोष्ट आहे. राज यांनी लढणार नाही म्हटले, याचा अर्थ पक्षातर्फ़े उमेदवार उभे न करण्याचा निर्णय घेतलेला आहे. पण ते आणि त्यांच्या अनुयायांनी प्रत्यक्ष निवडणूकीकडे पाठ फ़िरवलेली नाही. ते लढतीमध्ये नक्की आहेत. ते कोणाच्या बाजूने आहेत, ते त्यांनी सांगायची गरज नाही. पण ते कोणाच्या विरोधात आहेत, त्याचा स्पष्ट खुलासा वा घोषणा त्यांनी केलेली आहे. त्यामध्ये काही सुचक राजकारण सामावले आहे काय?

तसे बघायला गेल्यास भाजपाचे मित्रपक्ष सोडले तर बहुतांश राजकीय पक्ष मोदी-शहा व भाजपाच्या विरोधात मागल्या वर्षभरापासूनच दंड थोपटून उभे आहेत. आघाड्या व जागावाटप करून भाजपाला पराभूत करण्याचे मोठमोठे मनसुबे प्रत्येकाने जाहिर केलेले होते व आजही करत आहेत. पण मोदी-शहांच्या पराभवासाठी आपल्या पदराला खार लावून घ्यायला त्यापैकी कोणीही तयार नाही. आघाडी करताना आपल्यालाच जास्तीतजास्त जागा मागण्यावरून बहुतेक राज्यातल्या व पक्षांच्या आघाड्या बारगळल्या आहेत. जिथे विजयाची हमी नाही, अशा जागांसाठीही आज त्या पक्षांमध्ये हाणामार्‍या चालू आहेत. अशावेळी राज ठाकरे हा एकमेव नेता व त्याचा मनसे हा एकमेव पक्ष असा आहे, ज्याने कुठलीही जागा मागण्यापेक्षा निरपेक्ष वृत्ती्ने भाजपाला पराभूत करण्याचा विडा उचलला आहे. आपला उमेदवार जिंकून आणण्यासाठी नाही तर भाजपाचा उमेदवार पाडण्यासाठी राज ठाकरे मैदानात उतरले आहेत. त्यामुळे संपुर्ण देशातील हा एकच नेता खराखुरा मोदी-शहांचा कट्टर विरोधक असल्याचे कोणालाही मान्य करावे लागेल. सर्वांनी एकत्र येऊन मोदी-शहांना पराभूत करावे, असे त्यांचे आवाहन जुने आहे. पण ते साधले नाहीतर आपल्या परीने विरुद्ध काम करण्याची त्यांची तयारी पक्षस्वार्थ म्हणून चुकीची वाटू शकते. आपल्याला वरकरणी चुक वाटणारी अशी कृती खरोखर चुकीचीच असते का? पक्षाला कुठला लाभ नसलेल्या कृती वा भूमिकेतून काहीच साधत नसते का? असेच राजकारण करायचे तर लोकशाहीत पक्ष असून उपयोग काय? राजची ही भूमिका चुकीची ठरवणार्‍यांना शिवसेनाप्रमुख बाळासाहेब ठाकरे यांच्या १९८० सालच्या निर्णयाचेही असेच वाटले असते. तेव्हाही त्यांनी लागोपाठच्या पराभवानंतर असाच चमत्कारीक निर्णय घेतला घेतला होता आणि तेव्हा त्यांच्यावर कॉग्रेसची बटीक असा आरोप करणारे आज कॉग्रेस वाचवण्यात गर्क असतात.

आणिबाणी, जनता पक्ष, त्यानंतरचे अराजक यांनी भारतीय राजकारण पुरते गढूळ झालेले होते आणि त्या राष्ट्रीय राजकारणात शिवसेना हा तोपर्यंत मुंबई परिसरातच असलेला पक्ष भरडला गेला होता. मुंबईतूनही शिवसेनेचे नामोनिशाण पुसले जाते की काय, अशी स्थिती आलेली होती. अशा काळात १९८० साली विधानसभेचे मतदान आलेले होते आणि बाळासाहेबांनी उमेदवार उभे करण्यापेक्षा बॅ. अंतुले यांच्या नेतृत्वाखालच्या कॉग्रेस पक्षाल्का बिनशर्त पाठींबा देऊन टाकला होता. शिवसैनिकही त्यांच्या कार्यक्षेत्रात कॉग्रेसच्या समर्थनाला गेलेले होते. बदल्यात विधान परिषदेतील दोन आमदार द्यावेत, अशी तडजोड झालेली होती. सर्वच राजकीय विश्लेषक विरोधकांना ती बाळासाहेबांची घोडचुक वाटली होती. पण त्यानंतर अवघ्या ५ वर्षात १९८५ साली शिवसेनेने स्वबळावर मुंबई महापालिकेची सत्ता संपादन केली आणि आणखी पा़च वर्षात मुंबईपुरती मर्यादित असलेली शिवसेना महाराष्ट्रातला खराखुरा विरोधी पक्ष होऊन गेला. १९८० सालात मुंबईतही विधानसभा लढवण्याचे टाळलेली शिवसेना, १९९० सालात राज्यात कॉग्रेस समोरचे सर्वात मोठे आव्हान झालेले होते. राज ठाकरे यांनी आज अचानक निवडणूका न लढवता मोदी-शहांना पराभूत करण्याचा घेतलेला पवित्रा, म्हणूनच तडकाफ़डकी चुकीचा वा मुर्खपणाचा ठरवणे मला तरी योग्य वाटत नाही. अजून त्यामागचे तर्कशास्त्र राजनी स्पष्ट केलेले नाही, किंवा त्याला पुढल्या काळात कुठले वळण लागणार; त्याचाही अंदाज बांधता येत नाही. राजकारणावर भाष्य करणारे व विरंगुळ्याच्या गप्पा छाटणारे आणि प्रत्यक्षात राजकारणात जगणार्‍यांचे निकष वेगवेगळे असतात. पराभवात किंवा माघारीतही अनेकदा डावपेच सामावलेले असतात. आपण ते बघू शकत नाही, म्हणून त्याला मुर्खपणा वा चुकीचे ठरवणे मला योग्य वाटत नाही. राज ठाकरे ‘मनसे’ मोदी-शहांच्या विरोधातल्या इतक्या आवेशात कुठले राजकीय डावपेच असतील? नजिकच्या काळात त्याचे धागेदोरे शोधण्याचा प्रयत्न करणे मला योग्य वाटते. अर्थात प्रत्येकाचे मत वेगळे असू शकते. आज राजच्या या आवेशाकडे बघून असेही वाटते,

कहीपे निगाहे कहीपे निशाना