राजकारणातला धोनी कुठाय?

ताज्या लोकसभेतील आपल्या प्रचंड विजयामुळे मोदी वा भाजपा जितके फ़ुशारून जायला हवेत, त्यापेक्षा विरोधी पक्षच अधिक गांगरून गेलेले आहेत. त्यांच्यापेक्षाही थेट राजकारणात नसलेले छुपे पुरोगामी गडबडले आहेत. अशा विरोधी नेते व तथाकथित पुरोगामी अभ्यासकांच्या वैफ़ल्य आणि नैराश्याकडे बघून कींव येते. जणु यापुर्वी कोणा पक्षाला वा नेत्याला लोकसभेत ३०० हून अधिक जागा मिळालेल्याच नव्हत्या; असे आजच्या तरूण पिढीला वाटू शकते. पण पंडित नेहरू वा इंदिराजींनी दोनपेक्षा अधिक प्रसंगी त्यापेक्षा अधिक जागा जिंकल्या होत्या आणि एकाच पक्षाच्या बळावर मिळवल्या होत्या. पण तेव्हाचे विरोधी नेते किंवा राजकीय विचारवंतही आजच्या इतके गर्भगळित होऊन बोलत नव्हते. कारण त्यांचा लोकशाहीवर विश्वास होता आणि मतदारावरही विश्वास होता. दुर्दैवाने आजचे विरोधी नेते किंवा अभ्यासक, खुपच खुजे व बुटके आहेत. त्यामुळेच त्यांना जगबुडी आल्यासारखे वाटते आहे. म्हणून मग सध्या चालू असलेल्या विश्वचषक क्रिकेट स्पर्धेचा अलिकडला इतिहास आठवतो. जेव्हा लोक मोदींना पर्याय कोण, किंवा भाजपाला हरवणार कोण; असा प्रश्न विचारतात तेव्हा बारा वर्षापुर्वीच्या वेस्ट इंडिजमध्ये झालेल्या विश्वचषक स्पर्धेची आठवण होतेच. तेव्हा राहुल द्रविडच्या नेतृत्वाखाली भारतीय संघाचा प्राथमिक फ़ेरीतच बोर्‍या वाजला होता. पाकिस्तानही तसाच बाद झाला होता. दोन्ही शेजारी व जुने विश्वचषक विजेते पहिल्या फ़ेरीतच स्पर्धेतून बाहेर फ़ेकले गेले होते. तेव्हा भारतीय क्रिकेटशौकीन व जाणकारही गडबडून गेले होते. आता भारतीय क्रिकेटला भविष्य नाही, अशीच भाषा चालली होती. पण त्यातूनच महेंद्रसिंग धोनी नावाचा तारा क्षितीजावर उगवला होता ना? त्याच स्पर्धेत संपलेल्या भारतीय संघाला दक्षिण आफ़्रिकेत भरलेल्या नव्या २०-२० स्पर्चेत जगज्जेता बनवून धोनीने केलेला पराक्रम आपण विसरून गेलो काय?

आजही इंग्लंडमध्ये विश्वचषक स्पर्धा चालू आहे आणि त्यात धोनी खेळतो आहे. जुना झालाय आणि कदाचित या स्पर्धेनंतर तो क्रिकेटमधून निवृत्ती घेईल. पण तेव्हा बारा वर्षापुर्वी धोनी नवखा होता. विश्वचषक स्पर्धेत दिग्गजांचा भारतीय संघ पराभूत होऊन आलेला असताना, क्रिकेट मंडळाने या नव्या २०-२० स्पर्चेसाठी थेट नवा प्रयोग म्हणून अगदी नवख्या खेळाडूंचा संघ उभा केलेला होता. त्यात सचिन, द्रविड, कुंबळे वा गांगुलीसारखे कोणी नामवंत नव्हते. धोनी तर प्रथमच कर्णधार म्हणून उभा राहिला होता. अनेक नवे चेहरे त्या संघात दाखल झाले होते आणि कसलीही अपेक्षा नसताना त्यांनी ती स्पर्धा जिंकून जगाला थक्क केलेले होते. नव्या प्रकारच्या क्रिकेटमध्ये नव्या कर्णधाराने चमत्कार घडवला होता. विराट कोहली त्यातूनच पुढे आला आणि रोहित शर्मापासून अनेक नवे चेहरे त्याच स्पर्धेने भारताला दिले. तितका पराक्रम करूनही नंतरच्या मालिका व खेळात धोनी कर्णधार नव्हता. हळुहळू त्याच्याकडे एक एक प्रकारच्या क्रिकेटचे नेतृत्व येत गेले. त्यानेही आपली सर्व बुद्धी व कौशल्य पणाला लावून नवा संघ उभा केला. आज त्याचेच गोडवे आपण गातो ना? वेस्ट इंडिजमधला दारूण लज्जास्पद पराभव पचवल्यानंतर २०११ साली भारतातच झालेल्या विश्वचषक स्पर्धेत धोनीने दुसर्‍यांदा भारताला अजिंक्य ठरवून दाखवले ना? नवेपणाची तीच किमया असते. जुन्यामध्ये अडकून पडलेल्यांना त्याची मजा समजू शकत नाही, की नव्याला सामोरे जाण्याचे धाडस त्यांच्यामध्ये असत नाही. ही़च आजच्या भारतीय राजकारणातल्या मुरब्बी लोकांची शोकांतिका झाली आहे. त्यांना भविष्यात डोकावुन बघायचीच भिती वाटते आहे. म्हणूनच २०१२ पर्यंत गुजरातचा मुख्यमंत्री असलेल्या नरेंद्र मोदींचा हा अवतार त्यांना तेव्हा बघता आला नाही, की आज त्यांना मोदींनाही पर्याय असतो आणि तो योग्यवेळी समोर येईल, अशी कल्पनाही सुचत नाही.

२००९ सालात दुसर्‍यांदा मनमोहन सिंग पंतप्रधान झाले, किंवा युपीएला सत्ता मिळाली, तेव्हा सोनियांच्या नेतृत्वाला पर्याय असू शकेल, अशी कोणाला कल्पना होती? अगदी भाजपातही कोणी आशावादी नव्हता आणि इतर पक्षातला कोणी कल्पनाही करू शकत नव्हता. वर्षभर आधी अणुकराराला विरोध करून मनमोहन सरकार पाडू बघणार्‍या डाव्या खुळचटांनी तेव्हा मायावतींनाही भावी पंतप्रधान म्हणून स्विकारण्याची तयारी केलेली होती. पण वर्षभरातच त्यांची बंगालमधली सद्दी संपली आणि ममता नावाचा नवा चेहरा तिथल्या राजकीय क्षितीजावर उगवला होता. त्या अर्धवट यशाने कॉग्रेस इतकी फ़ुशारली होती, की त्याची नशा अनेक कॉग्रेस नेत्यांना अजून २०१९ सालातही झटकून टाकता आलेली नाही. देशातल्या विरोधकांना निराशेने इतके ग्रासलेले होते, की हक्काचे बहूमत नसतानाही सोनिया व राहुल गांधी कसलीही मनमानी राजरोस करीत होते. भ्रष्टाचार घोटाळ्यांचे पेव फ़ुटलेले होते. पण कोणी आंदोलन करायला पुढे आला नव्हता. अण्णा हजारे वा बाबा रामदेव या त्रयस्थ लोकांना भ्रष्टाचाराच्या विरोधात आवाज उठवावा लागत होता. तेव्हाही नरेंद्र मोदी गुजरातमध्ये मर्यादित होते आणि तेच युपीएला सत्ताभ्रष्ट करू शकतील, असे कोणाला वाटलेले नव्हते. म्हणूनच २०१२ नंतर मोदी मैदानात आले, तेव्हा बहुतांश राजकीय पक्ष व अभ्यासकांनी त्यांची टवाळी केलेली होती. ती मोदींची टवाळी नव्हती, तर अशा निराश, वैफ़ल्यग्रस्त नाकर्त्यांचे रडगाणे होते. तेव्हा सोनियांच्या अपुर्ण यशाने ज्यांचे डोळे दिपले, त्यांना आज मोदींचे यश अपुर्व वाटले तर नवल नाही. पण म्हणून मोदींचे यश अभूतपुर्व नाही, किंवा अजरामर देखील नाही. पर्याय येतच असतो आणि मोदीं-शहांच्या लोकसभेतील यशाला आव्हान देणारा पर्याय समोर येणारच. ती काळाची गरज असते आणि अपरिहार्य घटनाक्रम असतो.

कुठलाही नेता किंवा सम्राट अमरपट्टा घेऊन आलेला नाही. ज्याच्यापाशी हिंमत असते आणि इतिहासाला आव्हान देण्याची आकांक्षा असते, असा कोणीही नेता म्हणून पुढे येत असतो. तो आजही आपल्याच आसपास कुठेतरी वावरत असतो आणि आपल्यालाही त्याचा चेहरा माहिती असतो. पण त्याची कुवत आपल्याला किंवा बहुधा त्यालाही आज माहिती नसते. परिस्थिती त्याला समोर घेऊन येते आणि तेव्हा त्याच्यातल्या गुणवत्तेला आव्हाने बाहेर आणून सिंहासनावर बसवित असतात. त्यामुळे मोदींचे आजचे यश, हा कालौघातील एक टप्पा आहे. तिथे येऊन जग थांबलेले नाही की थांबणार नाही. जोपर्यंत मोदी जनतेला विश्वासात घेऊन काम करतील व कारभार हाकतील, तोपर्यंत त्यांच्या सिंहासनाला धोका नसतो. जेव्हा त्या विश्वासाला तडे जातील, किंवा पर्याय शोधण्याची परिस्थिती निर्माण होईल, तेव्हा आपल्याला त्या पर्यायाचा चेहरा दिसू लागेल. वेस्ट इंडीजमध्ये दारूण पराभव झाला, तेव्हाही धोनी भारतीय संघात होता. पण त्याचे नेतृत्वगुण आपल्याला कुठे बघता आलेले होते? कोणाला दिसलेले होते? आज मोदींच्या नेत्रदिपक यशाच्या झगमगाटामध्ये अशा भविष्यातील नेत्याचा चेहरा आपण आताच कसा बघू शकणार आहोत? म्हणून असा नेताच नाही वा तो पैदा होणार नाही, असल्या भ्रमातही जगण्याचे काही कारण नाही. तो भाजपातला असेल किंवा अन्य कुठल्याही पक्षातला असू शकतो. निराशाग्रस्त लोकांना तशी अपेक्षा करता येत नाही. पराभूत मानसिकतेने जखडलेल्यांच्या मनातही तसा विचार येत नाही. म्हणून ती वस्तुस्थिती नसते आणि म्हणूनच निराशेचे कारण नाही. गुजरातचे मुख्यमंत्री म्हणून काम करताना किंवा दंगलीचे आरोप बदनामी सहन करताना; मोदींनी कुठे पंतप्रधानपदाची आकांक्षा बाळगली होती? हातातले काम व अंगावर पडलेली जबाबदारी पार पाडताना माणूस इथवर पोहोचला ना? टिंगल टवाळी करणारे होते तिथेच आहेत. पराभूतांनी, संकटात घेरलेल्यांनी, म्हणूनच निराश व्हायचे कारण नसते. पोषक परिस्थिती येण्याची प्रतिक्षा करता आली पाहिजे.