म्हातारपणाचे वेध

गेल्या दोनतीन आठवड्यात सोशल मीडियातील माझा वावर बराचसा कमी होता. त्यामुळे अनेक मित्रांनी चौकशी सुरू केली. प्रश्न व शंकाही विचारल्या. काहीजण काळजी करू लागलेत. अर्थात त्यात माझाही दोष आहेच. ब्लॉग सातत्याने सहसा कोणी लिहीत नाही. पण मी गेली तीन वर्षे हट्टाने ब्लॉग लिहीत आलो आणि नित्यनेमाने लिहीताना वाचकांची संख्याही वाढत गेली. रोजच्या घटनांची दखल घेऊन त्यावर भाष्य करीत असल्याने अनेकांना त्याची सवयही लागली आहे. परिणामी एखादा दिवस त्यात खंड पडला किंवा विलंब झाला, तर अनेक मित्रांना चुकल्यासारखे वाटणे स्वाभाविक आहे. पण दुसरीकडे अशाच मित्रांमुळे व त्यांच्या आग्रहामुळे नित्यनेमाने लिहीले गेले, ही वस्तुस्थिती नाकारता येत नाही. त्यापैकीच काहीच्या आग्रहामुळे जुने वेळोवेळी लिहीलेले लेख गोळा करण्याचेही काम हाती घ्यावे लागले. ४७ वर्षात खुप काही लिहीले, ते संदर्भ म्हणून आजच्या पिढीला महत्वाचे वाटते आणि त्याचा काही संग्रह असावा हा आग्रह पुढे आला. शक्य असतील ते लेख गोळा करून त्याची वर्गवारी व पुस्तक रुपाने प्रकाशनाचा विचार सुरू झाला. काही तरूण मित्रांच्या आग्रह-पुढाकार यातून त्याला चालना मिळाली. म्हणून गेले काही दिवस त्याच कामात व्यग्र होतो. त्यामुळे इथे थोडे दुर्लक्ष झाले. लिहीलेले व प्रकाशित झालेले सर्व एख जपून ठेवायची सवय नसणे, हा एक दुर्गुण म्हणता येईल. त्यामुळे हे काम परिपुर्ण करू शकलेलो नाही. पण शक्य झाले तितके जमा केले आहे आणि करतही आहे. त्यांचे विषयवार संग्रह करून निवडक लेखांना पुस्तकरूप देण्याचा विचार आहे. अर्थात काही तरूण मित्रांनी ती जबाबदारी घेतल्यानेच माझ्यासारख्या आळशी माणसाला हे काम हाती घेता आलेले आहे. या मित्रांनी त्यासाठी काही योजनाबद्ध कार्यक्रम आखला आहे. आज अडुसष्टाव्या वाढदिवशी त्याची घोषणा करण्याचा मुहूर्त म्हणूनच साधत आहे. दहाबारा हजार लेख तरी आजवर लिहून झाले. त्यातले निवडक पुस्तक रुपाने प्रकाशित करायचे म्हणजेही काम सोपे नाही. पण विषय व आशय यांच्या वर्गवारीने ते काम सुरू केले आहे.

इतके लिहूनही पुस्तकाच्या रुपाने खुपच कमी प्रकाशन होऊ शकले आहे. त्याला अर्थातच अनेक कारणे आहेत. पहिली बाब म्हणजे पुस्तकाच्या किंमती व वितरणाची समस्या! त्यावर या तरूण मित्रांनी नवा पर्याय काढला आणि तो सोपा सुटसुटीत वाटल्याने त्याचा संकल्प आज करीत आहे. स्वस्तात पुस्तकांची विक्री व वितरण अशी ही संकल्पना आहे. त्याला आम्ही सुवाच म्हणजे ‘सुजाण वाचक चळवळ’ असे नाव दिले आहे. त्यात माझ्या आजवरच्या निवडक लेखांचे पुस्तक रुपाने प्रकाशन करतानाच अन्य प्रकाशने व अन्य लेखकांची पुस्तकेही वाचकांपुढे किमान किंमतीत नेण्याची योजना आहे. वितरणाला ऑनलाईन मार्गाने प्राधान्य देवून वाचकाकडे स्वस्तात व थेट पुस्तके घेऊन जाण्याचा हा प्रयोग कितपत यशस्वी होईल, ते काळच ठरविल. योजनेचे काही भाग आहेत. वर्गणीदार वा सदस्य अशी कल्पनाही त्यात समाविष्ट आहे. पण बाजारमुल्याच्या ५०-७० टक्के किंमतीत पुस्तके घरपोच होऊ शकतील, असा या तरूण मित्रांना विश्वास आहे. निदान त्यांनी मला तरी त्याची खात्री पटवली आहे. म्हणूनच आज त्याची घोषणा करण्याचा मुहूर्त साधला आहे. केवळ माझेच लिखाण नव्हे तर खरोखर चांगले लिहीणारे व नवा भिन्न विचार मांडणारे अनेक लेखक बाजरात दुर्लक्षित राहिले आहेत. अशांनाही त्यातून प्रकाशात आणायचा विचार आहे. वाचक आणि पुस्तके यांना एकत्र आणायची चळवळ, असे याचे स्वरूप आहे. आरंभी त्यात माझ्या निवडक लेखांची पुस्तके छापली जाणे स्वाभाविक आहे. पण लौकरच अन्य लेखक प्रकाशकांचीही पुस्तके त्यातून वाचकांना मिळावीत, असा प्रयत्न होणार आहे. घाऊक व किरकोळ विक्रीतून वाढणार्‍या किंमतीला बगल देवून हा व्यवहार व्हायचा असल्याने त्यात सदस्य वर्गणीदार व ऑनलाईन थेट विक्री यांनाच प्राधान्य द्यायचा प्रयत्न आहे. जे मित्र सोशल माध्यमातून माझ्या फ़ेसबुक व ब्लॉगने जोडलेत, त्यांच्याच माध्यमातून ह्याची सुरूवात सोपी होईल अशी या तरूण सहकार्‍यांची अपेक्षा आहे. म्हणूनच वाढदिवसाचे निमीत्त करून ही घोषणा आज केली आहे.

पुस्तक प्रकाशन ही हौस नाही, तर त्यात भांडवली गुंतवणुक, विक्री, वितरण व आर्थिक समतोल आवश्यक असतो. म्हणूनच तो माझा विषय नाही. लिखाणात शहाणपणा शिकवणे वेगळे आणि व्यवहारी शहाणपण वेगळे असते. तो शहाणपणा माझ्यापाशी असता, तर एव्हाना माझ्याही खात्यात दोनचार डझन पुस्तकांची जमा पुंजी दिसली असती. पण इथे तितकाच विषय नाही. वाचकाला घरात आपल्या मालकीची पुस्तके बाळगता यावी व आपला ग्रंथसंग्रह करता यावा, यासाठी मराठी पुस्तकाच्या किंमतीला लगाम लावणे अगत्याचे आहे. तेच माझ्या सोबत आलेल्या तरूण मित्रांच्या डोक्यात आहे. यात धंदेवाईक विक्रेते सोबत घेण्यापेक्षा वाचकांची मदत घेण्याचा विचार झाला आहे. म्हणून त्यात वाचक मित्रांना आवाहन करतो आहे. ज्यांनी आजवर दोनतीन वर्षात ब्लॉगला असा प्रचंड प्रतिसाद दिला, त्यांच्याकडून मिळालेल्या प्रोत्साहनानेच लिहू शकलो, तर त्यांचीच अमूल्य मदत यातही होऊ शकेल अशी अपेक्षा आहे. ठराविक संख्येने योजनेत सदस्य वर्गणीदार जमले तर ही चळवळ यशस्वी होऊ शकेल. मराठी मध्यमवर्गाच्या घरात शोकेसमध्ये बाहुल्या शो-पीस दिसतात. त्याजागी पुस्तके दिसावित, अशी त्यामागची अपेक्षा आहे. त्यासाठी विविध मार्गाने मित्र मदत करू शकतील. ही मदत करण्याचे मार्ग कोणते असू शकतील? त्याविषयीची सविस्तर माहिती इमेलद्वारे पाठवली जाईल. संस्थात्मक, व्यक्तीगत वा सामुहिक पद्धतीनेही यात मित्र हातभार लावू शकतील. मात्र अजून ही कल्पना असून त्यातले बॅन्क व अन्य व्यवहारी घटक मार्गी लागल्याशिवाय कोणाची मदत घेता येणार नाही. तोपर्यंत कळ काढावी लागेल. मात्र इमेलद्वारे तपशीलवार माहिती घेण्यासाठी आपण खालील इमेल पत्त्यावर ब्लॅन्क मेल पाठवून माहिती मिळवू शकाल. या संकल्पना व योजनेविषयी आपली प्रतिक्रियाही तिथेच मिळावी ही अपेक्षा आहे.
(paharekari@gmail.com)

कदाचित हे म्हातारपणाचे लागलेले वेधही असू शकतील. मी कधी वाढदिवस साजरा करीत नाही. कोणाच्या वाढदिवसाला शुभेच्छाही देत नाही. तरी दोन दिवस आधीपासूनच शुभेच्छा सुरू झाल्या आहेत. त्याबद्दल आभार! पण एका चांगल्या संकल्पाचा मुहूर्त म्हणून वाढदिवसाचा मुहूर्त साधला आहे. बघू तुमच्या प्रतिक्रिया कशा येतात.

- भाऊ तोरसेकर