पवारांचा संयम सुटला? की पत्रकारांचा?

हळुहळू विधानसभा निवडणूकीचा रंग भरू लागला आहे. त्यात मेगाभरती मेगागळती चालली आहे आणि आरोप प्रत्यारोपाचेही फ़टाके वाजू लागले आहेत. अशा स्थितीत बातम्याही रंगवल्या जाऊ लागल्या आहेत. त्यातच परवा राष्ट्रवादी कॉग्रेसचे संस्थापक अध्यक्ष शरद पवार यांचा संयम सुटल्याची बातमी वाहिन्यांवर आणि वर्तमानपत्रात चघळली गेली. त्याचे शिर्षक मोठे विनोदी होते. ‘पवार का भडकले?’ हे विधान चुकीचे आहे. कारण पवार खरेच भडकले नव्हते, तर त्यांना जाणिवपुर्वक भडकवण्यात आलेले होते. ज्याप्रकारे त्यांना प्रश्न विचारला गेला व त्यातला आशय त्यांच्याकडून स्पष्टीकरण मागणारा नव्हता, तर त्यांना दुखावण्याचा हेतू लपलेला नव्हता. सध्या जी पक्षांतराची साथ आलेली आहे, त्यात मोठ्या प्रमाणात पवारांचे निकटवर्ति व जुने सहकारी त्यांना सोडून जात आहेत. त्यामुळे विचलीत होण्याइतके शरद पवार संवेदनाशील नक्कीच नाहीत. ते असल्या राजकारणात मुरलेले पुढारी आहेत. म्हणूनच चारदोन सहकारी सोडून गेल्याने प्रश्नकर्त्यावर पवार भडकले, असे होऊच शकत नाही. पवारांचा राग प्रश्नावर अजिबात नव्हता. त्यामागे दडलेल्या हेतूवर त्यांचा राग होता. प्रश्नातून सूचित केल्या जाणार्‍या आशयाने पवार विचलीत झालेले होते. म्हणूनच त्यांनी प्रश्नाला उत्तर देण्यापेक्षा त्या प्रश्नालाच आक्षेप घेतलेला होता. राजकारणाचा नात्याशी संबंधच काय, असा उलटा प्रश्न त्यांनी पत्रकाराला विचारला. तरीही तोच प्रश्न पुन्हा रेटून विचारला जात होता. कारण आता पवारांना कार्यकर्ते व पाठीराखेच सोडून चाललेले नाहीत, तर घरातले नात्यातलेही लोक दुरावत चाललेले आहेत, असेच सुचवायचे होते. ते दुखावणारे होते. म्हणजेच पवारांचा संयम सुटला नव्हता, तर संयम सुटावा म्हणूनच प्रश्न विचारला गेला होता.

संयम सुटला अशी मल्लीनाथी चुकीची इतक्यासाठी आहे, की अनेकदा पत्रकारांनाच कुणी उलट उत्तर दिल्यावर कुणाचा संयम सुटत असतो? नरेंद्र मोदी मागली दहाबारा वर्षे पत्रकार परिषद घ्यायचे कशाला बंद झाले? त्यांना पत्रकारांच्या प्रश्नांची सरबत्ती घाबरवते असे अजिबात नाही. त्यांनी मागल्या दोन लोकसभा निवडणूकांमध्ये डझनावारी वाहिन्या व वर्तमानपत्रांना प्रदीर्घ मुलाखती दिलेल्या आहेत. पण ते पत्रकारांना घाबरतात, असे सांगितले जात असते. मोदी ठराविक पत्रकारांना मुलाखत देत नाहीत किंवा पत्रकार परिषद घेत नाहीत. कारण त्या पत्रकारांना कुठलाही प्रश्न विचारायचा नसतो, तर मोदींना अपमानित करायची संधी हवी असते. हे लक्षात आल्यानंतर मोदींनी पत्रकारांशी संपर्क संपवला आणि त्यावर थेट जनसंपर्काचा पर्याय शोधला. पवारांची कहाणी अजिबात वेगळी नाही. त्यांची सुकन्या सुप्रिया सुळे यांनी खुलासा केला, की वारंवार तोच प्रश्न विचारला गेला म्हणून साहेबांचा संयम सुटला. पण तोही खुलासा चुकीचा आहे. पवारांनी प्रश्नाचे उत्तर द्यायचे नाही, असे अजिबात म्हटलेले नाही. त्यांनी प्रतिप्रश्न केला होता आणि तो अत्यंत रास्त होता. नात्याचा आणि राजकारणाचा संबंध काय? आजवर अनेक पक्षातले अनेक नेते व कुटुंबातले अनेकजण विरोधकांना जाऊन मिळालेले आहेत. तिथे नातेवाईकांनी साथ सोडून जाण्याचे प्रश्न विचारले गेले होते का? असा प्रश्न विचारण्यामागची खोचक वृत्ती गैरलागू होती. त्यामागचा हेतू दुखावण्याचा होता आणि म्हणूनच तसा प्रश्नच गैरलागू होता. किंबहूना अन्यायकारक होता. पत्रकारिता करताना समाजाचे प्रबोधन होण्याला प्राधान्य असले पाहिजे. नेत्याला हिणवणे किंवा दुखावण्याचे अगत्य असता कामा नये. पण् त्याचे आजकाल भान उरलेले नाही.

बाळासाहेबांना पितॄतुल्य मानणार्‍या छगन भुजबळांना शिवसेनेतून फ़ोडण्यात पवारांनीच पुढाकार घेतलेला होता. गोपिनाथ मुंडे यांचा पुतण्या धनंजय मुंडे यालाही फ़ोडण्यात पवारांचाच हात होता. कुठल्याही राज्यात व पक्षात हे अनेकदा झालेले आहे. सुचेता कृपलानी उत्तरप्रदेशच्या कॉग्रेस मुख्यमंत्री होत्या व त्यांचे पतिराज प्रजा पक्षाचे नेता होते. हे आजचे नाही. मग नातेवाईक सोडून चालले, असा प्रश्न विचारण्याचीच काय गरज होती? पवारांना भडकवण्याचा हेतू त्यामागे होता ना? मग अपेक्षेप्रमाणे पवार भडकले असतील, तर संयम सुटला असे कशाला म्हणायचे? पत्रकार परिषदा किंवा माध्यमांना नेत्यांनी दिलेल्या मुलाखती; ह्या त्याच्या संयम व सोशिकतेची कसोटी घेण्यासाठी असतात का? त्याला अपमानित वा दुखावण्यासाठी असतात का? मुलाखती वा पत्रकार परिषदेमागचा हेतू काय असतो? त्यातले पावित्र्य नेत्यांनी पाळायचे असेल, तर त्याच व्यवहारात सहभागी असलेल्या पत्रकारांनीही तेच पावित्र्य तितकेच जपले पाहिजे. एकमेकांना चिडवणे किंवा डिवचणे म्हणजे पत्रकारिता नसते किंवा संवादही नसतो. पवार किंवा त्यांच्या पक्षातर्फ़े पत्रकार परिषद योजलेली असेल, तर त्या पक्षाचे राजकारण व कामकाज याच्याशी संबंधित प्रश्नोत्तरे व्हायला हवीत. तीच त्यातली लक्ष्मणरेषा असली पाहिजे. मग ती नेत्याने ओलांडता कामा नये आणि पत्रकारानेही पार करता कामा नये. नेते-सहकारी गेलेच आहेत आणि आता घरातले नातेगोतेही सोडून चालले असे सुचवण्यामागे हिणवण्याची क्षुद्र भावना होती. तर समोरच्याने संयम दाखवण्याचे बंधन उरत नाही. म्हणून मग अशा पत्रकारितेला विजय मल्ल्याही वाकुल्या दाखवू शकतो. तुमची अंडीपिल्ली माझ्याकडे आहेत, असे धमकावू शकतो.

मी पवारांचा समर्थक नाही आणि वेळोवेळी त्यांच्या संशयास्पद व वादग्रस्त् विधानांचा समाचारही घेत असतो. पण त्याचा अर्थ अडचणीत सापडलेल्या पवारांची टवाळी वा अपमान करण्याला मी समर्थनीय मानत नाही. जिथे पवार चुकीचे वा गैरलागू बोलले वा वागलेले असतील, तिथे त्यांना फ़ैलावर घेतलेच पाहिजे. पण मुद्दाम जखमेवरची खपली काढण्याला टिका म्हणता येत नाही; किंवा पत्रकारिताही संबोधता येत नाही. अशा लोकांना बोलवू नका, किंवा त्यांना आमंत्रण देणार असाल, तर मला बोलावू नका, असे पवार उद्गारले. ही पत्रकारितेसाठी शरमेची गोष्ट आहे. कारण खरोखरच त्यांना प्रश्न विचारला गेला, तो सभ्यतेच्या मर्यादेतला नव्हता. पवारांवर टिका करण्यासारखे अनेक विषय आहेत आणि वेळोवेळी पवारही अनेक वादग्रस्त विधाने करून पेचात पकडण्याची संधी पत्रकारांना देत असतात. ती शोधून पवारांना कैचीत पकडणे योग्य आहे. त्या प्रसंगी पवारांनी उलट प्रश्न विचारला आणि तो अत्यंत रास्त होता. राजकारण आणि नात्याचा संबंध काय? त्या पत्रकाराला किंवा अन्य कुणाला त्याचे उत्तर अजून साफ़ करता आलेले नाही. त्याचे उत्तर सदरहू वार्ताहराने तिथल्या तिथे दिले असते, तर पवारांना निरूत्तर व्हावे लागले असते आणि त्याच्या उप्पर पवार संतापले असते, तर त्यांचा संयम सुटला म्हणता आले असते. पण पवारांचा संयम सुटलेला नाही. गैरलागू प्रश्न विचारणार्‍यांचा व तेच रेटून गदारोळ करणार्‍यांचा संयम सुटलेला आहे. पत्रकारिता हा संयमाचा पेशा आहे आणि तिथेच किती अराजक माजलेले आहे, त्याचा हा दाखला आहे. तसे नसते तर पवारांचा संयम सुटला किंवा पवार कशाला भडकले; अशा हेडलाईनी झाल्या नसत्या. किंवा तो प्रसंग अगत्याने प्रक्षेपित झाला नसता.

https://www.youtube.com/watch?v=_npeKOE6RWo