नवे जागतिक समिकरण

अमेरिकेत येत्या नोव्हेंबर महिन्यात राष्ट्राध्यक्ष पदाच्या निवडणूका व्हायच्या आहेत. त्यातली स्पर्धा आता स्पष्ट झाली आहे. जग अतिशय वेगाने बदलते आहे आणि त्याचा अंदाज अभ्यासक विश्लेषक म्हणवणार्‍यांना येईनासा झाला आहे. तसे नसते तर नरेंद्र मोदी भारताचे पंतप्रधान होऊ शकले नसते आणि आज दोन वर्षात त्यांनी जागतिक राजकारणावर आपला ठसा उमटवला नसता. विश्लेषक तर त्यांना गुजरातच्या मुख्यमंत्रीपदाच्या पलिकडे मोजायलाच तयार नव्हते. पण आज त्याच नेत्याने जागतिक व्यासपीठावर आपले अस्तित्व सिद्ध केले आहे. किंबहूना नेहरू, इंदिरा गांधी यांच्यानंतर प्रथमच भारताच्या राष्ट्रीय नेत्याला जागतिक मान्यता मिळते आहे. हा मोदींचा जितका गौरव आहे, त्यापेक्षा अधिक तो विश्लेषक अभ्यासकांचा पराभव आहे. अशी पुस्तकी माणसे वास्तवापासुन किती भरकटली आहेत, त्याचाच तो पुरावा आहे. अर्थात ही बाब भारतापुरती मर्यादित नाही. त्याची प्रचिती आता अमेरिकन निवडणूकीतही येत आहे. जॉर्ज बुश यांच्यानंतर रिपब्लिकन पक्षाला कोणी दांडगा उमेदवार मिळाला नव्हता आणि राष्ट्रीय नेतृत्वाची लढत डेमॉक्रेटीक पक्षातच मर्यादित होऊन गेली होती. तिथे माजी अध्यक्ष बिल क्लिंटन यांची महत्वाकांक्षी पत्नी हिलरी क्लिंटन त्यासाठी आधीपासून तयारीला लागल्या होत्या. बुश यांच्या निवृत्तीपुर्वीच त्यांनी अध्यक्षीय आखाड्यात उडी घेतली होती. तेव्हा बराक ओबामा तिथे आव्हान म्हणून उभे रहातील अशी अपेक्षाही त्यांनी केली नव्हती. मग त्यांच्यातल्याच लढतीने लोकांचे लक्ष वेधून घेतले आणि रिपब्लिकन पक्षाला तितका दमदार नेताच मिळाला नव्हता. आताही आठ वर्षांनी हिलरी पुन्हा आखाड्यात उतरल्या, तेव्हा त्याच निर्विवाद जिंकणार अशीच समजूत होती. कारण यावेळी त्यांना पक्षांतर्गत कोणी प्रतिस्पर्धी नव्हता आणि रिपब्लिकन पक्षातही कोणी खास दिसत नव्हता. पण या समजूतीला डोनाल्ड ट्रंप नावाच्या अनपेक्षित व्यक्तीने धक्का दिला.

डोनाल्ड ट्रंप हे अमेरिकेतले एक ख्यातनाम उद्योगपती आहे आणि आपल्या चमत्कारीक वागण्याचे प्रसिद्धी पावलेले आहेत. म्हणूनच मग त्यांना पक्षातच फ़ारसा पाठींबा मिळणार नाही, अशी सार्वत्रिक अपेक्षा होती. किंबहूना इथे मोदींची टवाळी चालू होती, तशीच पहिल्या दिवसापासून ट्रंप यांची अमेरिकन बुद्धीवादी वर्गात ट्रंपची टवाळी चालू झाली होती. कोणी त्यांच्या पक्षांतर्गत उमेदवारीचीही खास दखल घेण्याच्या मनस्थितीत नव्हता. पण प्राथमिक प्रचार व भूमिका मांडल्या जाऊ लागल्या आणि क्रमाक्रमाने आपल्या आक्रमक पवित्र्याने ट्रंप जनमानस फ़िरवू लागले. थोड्याच दिवसात त्यांनाच रिपब्लिकन उमे़दवारी मिळणार असे स्पष्ट होऊ लागल्यावर विश्लेषकांचे धाबे दणाणले आणि काहीही करून हिलरीच उमेदवार म्हणून समोर याव्यात, अशी चर्चा सुरू झाली. हिलरीही ट्रंप यांना लक्ष्य करू लागल्या, तर राष्ट्राध्यक्ष असूनही ओबामाही ट्रंप यांच्यावर ताशेरे झाडू लागले. मजेची गोष्ट म्हणजे ट्रंप यांना त्यांच्याच पक्षातून पुरेसा पाठींबा मिळत नव्हता. शक्यतो त्यांना संधी मिळू नये, असेही प्रयास त्यांच्याच पक्षात सुरू झाले होते. कारण ट्रंप हा प्रस्थापित व प्रचलीत राजकारणातला अपवाद आहे. त्याला पोलीटीकली करेक्ट बोलता वागता येत नाही. याचा साध्या मराठीतला अर्थ असा, की शहाणे म्हणून जे काही मुठभर लोक समाजावर भावनिक वैचारिक हुकूमत गाजवत असतात, त्यांच्यासमोर आपल्या विचारांना गुंडाळण्याची तयारी असावी लागते. त्याला पोलीटीकल करेक्टनेस म्हणतात. मोदी किंवा पुतीन यांच्याप्रमाणेच डोनाल्ड ट्रंप यांच्यापाशी ती गोष्ट नाही. अशा बुद्धीवादी पुस्तकी आगावूपणाला झुगारण्याची हिंमत त्या नेत्यामध्ये आहे. त्यामुळेच शहाण्यांनाच नव्हेतर सामान्य माणसालाही नावडते बोलण्याची कुवत त्याच्यापाशी आहे. आज तीच त्याच्यासाठी शक्ती व ताकद बनली आहे.

अवघ्या जगाला आज इस्लामी जिहाद किंवा दहशतवाद भेडसावतो आहे. त्याचा थेट इस्लाम धर्माशी संबंध आहे. पण तरीही तसे धर्माचे नाव दहशतवादाशी जोडण्यावर वैचारिक निर्बंध घातलेले आहेत. बुश असोत की ओबामा, यापैकी प्रत्येकाने मध्यपूर्वेत मुस्लिम देशातील जिहाद विरोधात हत्यार उपसले, पण इस्लाम धर्माच्याच नावाने हा हिंसाचार माजवला जात असल्याचे बोलायची त्यांना कधी हिंमत झाली नाही. आजही तसे बोलणे पुरोगामी मानले जात नाही. तुमच्यावर तात्काळ प्रतिगामीत्वाचा शिक्का मारला जातो. हे गुढ सामान्य माणसाच्या लक्षात येत नाही. मग तो सामान्य नागरिक भारतातला असो किंवा युरोप अमेरिकेतला असो. कालपरवा अमेरिकेच्या फ़्लोरीडा राज्यात ऑरलॅन्डो नामक शहरामध्ये एका नाईटक्लबमध्ये पन्नास माणसे एका जिहादीने किडामुंगीसारखी मारली. त्याहून अधिक जखमी केली. पण मुस्लिम असूनही व त्याने धर्माच्याच नावाने हा उद्योग केला असूनही, त्यात धर्माचा संबंध नाही असेच बोलण्याची स्पर्धा चालू होती. ट्रंप यांनी त्या दांडगाईला शरण जाण्यास नकार दिलेला आहे. त्यांनी या विषयावर बोलताना खुलेआम इस्लामिक अतिरेक व जहालवादाने जगाला वेढले असल्याची भाषा वापरली आहे. तिथेच न थांबता पुरोगामी किंवा सेक्युलर म्हणवणारे लोक सामान्य नागरिकाला जिहादी मारेकर्‍यांच्या तोंडी देत असल्याचा गंभीर आरोप ट्रंप यांनी केला आहे. हिलरींनी हत्यार बाळगण्याचा अमेरिकन नागरिकांचा अधिकार काढून घेण्याची भूमिका मांडली आहे. पण त्याचवेळी मध्यपुर्व किंवा मुस्लिम देशातून येणार्‍या आश्रित निर्वासितांना अमेरिकेत मोकाट प्रवेश देण्याचीही मागणी केली आहे. त्याचा अर्थ तिथून आश्रित म्हणून येऊन आपल्या धर्मांधतेसाठी निरपराध अमेरिकनांची कत्तल करण्याची हिलरीची योजना आहे, असाही गंभीर आरोप ट्रंप यांनी केला आहे. तो अर्थातच त्यांना अधिक लोकप्रिय करीत आहे.

जे सत्य जागतिक नेते वैचारीक शहाणपणा म्हणून बोलायला कचरतात, किंवा कायद्याच्या जोखडामुळे बोलत नाहीत, ते ट्रंप खुलेआम बोलत आहेत. रशियाचे अध्यक्ष पुतीनही त्यावर आपले मत बेधडक मांडत असतात. मोदींवर तर यापुर्वीच जगातल्या अशा पुरोगामी मंडळींनी मुस्लिमांचे शत्रू असा आरोप केलेला आहे. अशा स्थितीत ट्रंप यांचा विजय जगाचा चेहरामोहरा बदलू शकेल. कारण मोदी सतत दहशतवादाचे नाक दाबा म्हणत असतात. पुतीन यांनी अमेरिकेने मध्यपूर्वेत माजवलेल्या सिरीया इराकच्या जिहादी मानसिकतेला हवाई हल्ले करून चोख उत्तर दिले आहे. आता ट्रंप तीच भूमिका घेऊन अमेरिकेचे अध्यक्ष व्हायला निघालेले आहेत. रिपब्लिकन नव्हेतर अमेरिकन मतदारालाही असा नेता भुरळ घालतो आहे. त्यामुळे तो जिंकला, तर जगभरची जिहाद दहशतवाद याविषयीची भूमिका एकदम बदलून जाऊ शकणार आहे. युरोप डबघाईला आलेला असून नाटोची अमेरिकन जबाबदारी सोडून देण्य़ाची ट्रंप यांची भाषा जग बदलू शकेल. रशियाशी बिघडलेले संबंध सुधारून नवी सुरूवात करण्याचा मनोदय ट्रंप यांनी व्यक्त केला आहे आणि त्याला पुतीनही प्रतिसाद देण्याची भाषा बोलत आहेत. असे तीन नेते एकत्र येऊन एकाच भूमिकेने काम करायला लागले, तर जागतिक समिकरण बदलून जाऊ शकते. यापैकी पुतीन व मोदी आधीच सत्तेत बसलेले आहेत आणि त्यांच्यामागे राष्ट्रीय ताकद उभी आहे. अमेरिकेसारखी महाशक्ती त्यात सहभागी झाली, तर जिहाद किंवा इस्लामी दहशतवादाची मोठीच कोंडी होऊन जाईल. कारण आज जिहादचा मोठा आश्रयदाता पुरोगामी विचारवंत असून, अमेरिकेसारखी महाशक्ती त्यामागची खरी ताकद आहे. तीच ट्रंप यांनी काढून घेतली, तर पुरोगामी सेक्युलर थोतांडाच्या आडोशाने धुमाकुळ घालणारा इस्लामिक जिहाद ढासळत जाऊ शकतो. यातला हुकूमाचा पत्ता अमेरिकन राष्ट्राध्यक्ष असेल. थोडक्यात डोनाल्ड हे त्यातले ‘ट्रंप’कार्ड ठरणार आहे.